Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego. Kompleksja lalki - wernisaż (zdjęcia, wideo)

- Wystawa łączy ze sobą dwa światy, przeszłość z teraźniejszością - pisze we wstępie Beata Janowicz, kurator wystawy. - Przedstawienia teatralne odchodzą w przeszłość. Ale raz powołane do życia postacie, lalki, maski, teatralne rekwizyty, kostiumy i dekoracje, nie giną. Ukryte w magazynach teatralnych wspominają swoją teatralną przygodę i marzą o powrocie na scenę.

Wystawa podzielona została na dwie przestrzenie, z której jedna przeniesie odbiorcę w świat magicznej przeszłości. Tam pozna bohaterów, którzy wystąpili w repertuarze Białostockiego Teatru Lalek. Najstarsze lalki pochodzące z lat 60. XX wieku oraz fragmenty dekoracji, pozwolą rozkoszować się wspaniałymi dziełami sztuki autorstwa najwybitniejszych scenografów Teatru Lalek drugiej połowy XX wieku i współczesności: Wiesława Jurkowskiego, Edward Lutczyna, Adam Kilian, Andrzeja Dworakowskiego, i innych.

Druga przestrzeń to teraźniejszość przedstawiająca lalki jako bohaterki współczesnych sztuk wystawianych na deskach Białostockiego Teatru Lalek, Teatru K3 oraz Teatru Szkolnego im. Jana Wilkowskiego w Białymstoku.

- Lalka występująca w teatrze, ma jedną niezwykłą cechę – ożywa na naszych oczach - kontynuuje Janowicz. - Tańczy, śpiewa, zachwyca i zaczarowuje rzeczywistość. Tworzy magiczny świat, do którego zaproszeni są wszyscy wrażliwi na piękno i czar. W pewnym sensie pozwala nam ona kreować nową lepsza rzeczywistość, w której odbiorca doznaje wielu artystycznych wrażeń.

Ożywiona lalka teatralna w rękach animatora wykazuje uderzające podobieństwo do rzeźby, której artysta nadaje indywidualne cechy psychologiczne. Lalka jako rzeźba animuje się na kilku poziomach. Jest to zjawisko zmysłowe także w sensie dotyku. Lalka jest imitacją człowieka, formą trójwymiarową, której animator użycza swojej energii. Skomplikowany proces ożywienia lalki teatralnej jest zależny od umiejętności aktora, który zawsze stara się nadać jej wymiar cielesności.

Obcowanie z lalka teatralną pełni również funkcję terapeutyczną i edukacyjną, pozwala na wyzwolenie emocji i panowanie nad nimi w sposób kontrolowany.

Większość lalek teatralnych tworzy się na zamówienie do konkretnego spektaklu. Do najpopularniejszych tradycyjnych typów lalek teatralnych należą: pacynki, marionetki, jawajki, lalki teatru cieni i kukiełki.

Kukiełka to lalka o najbardziej polskim charakterze jest nieskomplikowana, porusza jedynie kończynami.

Zupełnie inaczej jest z jawajką, wywodzi się ona z Azji, jej animowanie jest nad wyraz trudne, często do poruszenia jednej lalki potrzebnych jest kilku aktorów. Ogromną popularnością wśród aktorów - lalkarzy cieszą się również lalki z ruchomymi częściami ciała.

Lalki teatralne przybierają najróżniejsze formy i odgrywają rolę realnych rzeczywistych postaci w teatrze, a co ważne często przenoszą nas w krainę naszego dzieciństwa.

- Lalki teatralne są niezwykłym zjawiskiem w kulturze - uważa Łucja Grzeszczyk, aktorka Białostockiego Teatru Lalek i scenograf wystawy "Kompleksja lalki". - Towarzyszą człowiekowi od wieków jako magiczny element rzeczywistości.

Dzięki ogromnemu potencjałowi wykorzystywano je zarówno w sztukach jarmarcznych jak i sakralnych, tworząc wyjątkowy obraz świata. Przetrwały do czasów współczesnych mimo wielu metamorfozom, którym ulegał teatr.

Powalają uzyskać poziom abstrakcji nieosiągalny na scenach dramatycznych. Świadome powoływanie ich do życia wymaga od aktora dużo pokory i jednocześnie wrażliwości.

Nie tylko budowa lalki decyduje o sposobie jej animacji. Równie istotne są treści, które ma przekazać. Lalkarz musi posiadać ogromną wiedzę o naturze ludzkiej, ponieważ w lalce analizuje swoje obserwacje. Jest nie tylko aktorem lecz również reżyserem lalki z dystansu nadając określone cechy i powodując jej kolejny ruch.

Niewątpliwie każda lalka ma swoją historię. W sposób widoczny odzwierciedla wizję reżysera, scenografa, talent osób, które stworzyły ją z kawałka drewna, papieru lub innego materiału. Jej wartością ukrytą jest praca lalkarza i emocje widowni towarzyszące pojawieniu się lalki na scenie.

Mam szczęście pracować z artystami świadomymi wyjątkowości lalek. Całe dotychczasowe życie zawodowe zawdzięczam grupie osób, które moim zdaniem, stanowią o jakości dzisiejszego teatru lalek. Będąc lalkarką młodego pokolenia najpierw zgłębiałam tajniki sztuki animacji pod okiem mistrzów na Wydziale Sztuki Lalkarskiej w Białymstoku. Później obserwowałam wspaniałych aktorów Białostockiego Teatru Lalek od kulis, podczas prób i spektakli. Pozwolili mi porzucić onieśmielenie wobec lalki. Umiejętność odkrywania jej możliwości rozkwitła wraz z warsztatem aktorskim.

Dla mnie i każdego lalkarza najwspanialszy jest moment, w którym dostaje się lalkę. To czas narodzin nowego istnienia.

Prezentowana wystawa ma na celu pokazać jak mocno jesteśmy związani z wizerunkiem karykatury zapisanej w lalce przesiąkniętej problemami współczesnego świata. Zderzenie lalek sprzed kilkudziesięciu lat z tymi sprzed paru sezonów teatralnych pozwala na nowo odkryć ich wartość artystyczną i kulturową. Lalki niczym gwiazdy wielkiego formatu zstępują z piedestału, aby pokazać swoje drugie życie w kuluarach zainscenizowanego teatru, który jest metaforą świata.

Historia teatru lalkowego jest prawie tak stara jak samego teatru. Już kultura ludzi pierwotnych wykorzystywała prymitywne lalki do przedstawiania mistycznych scen obrzędowych.

Najwcześniejsze ślady teatru lalek znajdujemy w starożytnym Egipcie, później w Azji, Europie i na kontynencie amerykańskim. W starożytnej Grecji w czasie święta boga Dionizosa poruszane sznurkami lalki przedstawiały niezwykłe i czarujące historie. Grecka sztuka lalkarska zawędrowała do Rzymu, później do Bizancjum, a stamtąd do pozostałych krajów Europy.

Początek teatru lalek w Europie przypada na okres Średniowiecza, w którym kościół katolicki posługiwał się lalkami przy odprawianiu misteriów, w których pokazywał sceny z życia Chrystusa, a także w popularnych do dzisiaj szopkach bożonarodzeniowych.

W początkowym okresie przedstawienia teatru lalkowego wystawiane były głównie na jarmarkach, przez pojedynczych lalkarzy i prezentowały problemy obyczajowe i społeczne. Najwierniejszą i główną publicznością spektakli lalkarskich tego okresu stanowili prości i niewykształceni mieszkańcy miast i wsi. Ludzie wykształceni nie interesowali się przedstawieniami teatrów lalek, ale w późniejszym okresie ta sytuacja uległa diametralnej zmianie.

Od XVIII wieku w Polsce stały się bardzo popularne lalkowe szopki bożonarodzeniowe i zwyczaj chodzenia z szopką. Do dziś wielką sławą cieszy się słynna szopka krakowska. Obecnie w naszym kraju istnieje ponad trzydzieści teatrów lalkowych. Odbywa się wiele festiwali, które promują ten niezwykły teatr. Przedstawienia teatrów lalkowych adresowane są zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłego widza.

Białostocki Teatr Lalek ma szczególne zasługi dla rozwoju sztuki lalkarskiej, to jedno z najbardziej prestiżowych miejsc na mapie kulturalnej północno-wschodniej Polski oraz jedna z najlepszych scen lalkowych w kraju. Teatr działa nieprzerwanie jako scena zawodowa od 1953 roku. Prezentuje spektakle zarówno dla dzieci, jak i widzów dorosłych, przygotowując w każdym sezonie teatralnym kilka premier.

Niemal każda premiera w BTL jest produkcją międzynarodową, wykorzystującą rozmaite techniki lalkowe (kukła, pacynka, jawajka, marionetka, formy plastyczne i niekonwencjonalne), formy teatru wizualnego, teatru przedmiotu, teatru maski i teatru aktorskiego.

Na uwagę zasługuje fakt, że z Białostockim Teatrem Lalek współpracowali najwybitniejsi twórcy sztuki lalkarskiej, m.in. Jan Wilkowski i Adam Kilian, Jan Dorman, Leokadia Serafinowicz, Wojciech Wieczorkiewicz, Andrzej Dziedziul i Piotr Tomaszuk. Artystyczny kapitał zgromadzony w tym miejscu promieniuje na cały wymiar polskiego teatru formy. Dzięki Białostockiemu Teatrowi Lalek oraz współpracującemu z nim Wydziałowi Sztuki Lalkarskiej, Białystok oficjalnie włączony został w poczet „Miast Przyjaznych Lalkarstwu”.

Beata Janowicz