Od Jozobików do Krzysztofa Sztulza

Poświęcono jej wystawę w Muzeum Historycznym. Kilka lat temu ukazała się monografia autorstwa Andrzeja Lechowskiego, w przystępny sposób zarysowującą dzieje poszczególnych posesji przy ul. Warszawskiej, zarówno zachowanych, jak i już nieistniejących. Niektóre z nich, tak jak chociażby pałac Tryllingów czy gmachy zajmowane przez VI Liceum Ogólnokształcącego oraz Wydział Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu w Białymstoku, są już dobrze rozpoznane. Ale myślę, że historię każdego budynku można by było znacząco rozbudować, odkrywając ciekawe fakty z przeszłości. Dowód tego dałem omawiając dom przy ul. Warszawskiej 2. Mam nadzieję, że gdy skończymy wędrówkę wzdłuż tej ulicy, nasza wiedza o jej historii będzie o wiele bogatsza.

Kolejnym zabytkiem, o którym chciałem opowiedzieć na łamach Albumu Białostockiego, jest dom przy ul. Warszawskiej 9. Podobnie jak pozostałe posesje położone przy ul. Warszawskiej na odcinku między ulicami Sienkiewicza i Pałacową, także i działka dziś oznaczona nr 9 stanowiła pierwotnie część jednego z gospodarstw wsi Bojary. Jedną z ich cech charakterystycznych było rozmieszczenie po obu stronach drogi, przekształconej w poł. XVIII w. w ulicę Bojarską. Po stronie południowej zlokalizowane były domy mieszkalne włościan wraz z zabudowaniami gospodarczymi, natomiast po stronie północnej rozciągały się place ogrodowe, na końcu których stały stodoły poszczególnych gospodarzy.

Najstarsze informacje o właścicielce tej nieruchomości pochodzą z inwentarza Białegostoku z przełomu 1771 i 1772 r. Była nią wdowa Cecylia Jozobikowa mająca trzech dorosłych już synów: Jakuba, Filipa i Jana. Rodzina mieszkała wówczas w nowo wybudowanym domu (wówczas jeszcze niedokończonym), który zastąpił starszy, walący się już domek. Inwentarz dodawał, że Cecylia „odrabia pańszczyzny na tydzień dni dwa, ma wołów parę, konia jednego, krowy trzy, jałoszek dwie, owiec czworo i świń mniejszych i większych troje”. Wdowa zmarła niedługo później, a w 1775 r. właścicielem posesji był już najstarszy syn Jakub. Żył on jeszcze w 1799 r., ale już w 1803 r. omawiana nieruchomość była w posiadaniu młodszego brata, Filipa, który zarządzał nią także w imieniu dwóch córek Jakuba: Rozalii i Teresy.

W międzyczasie na ul. Bojarskiej zaczęły zachodzić bardzo poważne zmiany urbanistyczne, związane z działalnością regulacyjno-porządkową władz pruskich. Jak wiemy, od 1795 r. Białystok znalazł się w granicach prowincji Prusy Nowowschodnie. Stał się siedzibą Kamery Wojny i Domen, będącej najwyższą władzą w tzw. departamencie białostockim, jak i najróżniejszych instytucji administracyjnych i sądowniczych. Na potrzeby ich obsługi do Białegostoku sprowadzali się pruscy urzędnicy, których w 1800 r. było już prawie dwustu. Na lokale instytucji państwowych i mieszkania personelu urzędniczego wynajmowano początkowo szereg budynków od dworu i osób prywatnych. Natomiast wszelka działalność budowlana pozostawała w tym czasie w zawieszeniu, pozostając zależną od woli właścicielki miasta Izabeli Branickiej. Sytuacja zmieniła się w 1802 r., po wykupieniu miasta przez króla pruskiego. Po tej dacie zaborcy mogli bez skrępowania przystąpić do wprowadzania w Białymstoku własnych porządków.

Do najpoważniejszych prac doszło na terenie ul. Bojary, która wciąż pozostawała w swej pierwotnej, rustykalnej formie. Prusacy zamierzali stworzyć na tym terenie własną dzielnicę urzędniczą o prestiżowym charakterze. W tym celu przeprowadzili regulację przebiegu obu pierzei ulicy i zabrukowali ją na całej długości. Dokonali także szeregu przekształceń w układzie działek. Północna pierzeja ulicy Bojarskiej jeszcze w 1803 r. była wciąż wolna od zabudowy, stanowiąc rezerwuar wolnych placów pod zabudowę. Władze pruskie poprzez szereg aktów kupna-sprzedaży dokonały rozdzielenia starych gospodarstw rozciągających się po obu stronach ulicy na dwie niezależne nieruchomości.

Dotyczyło to także majątku Jozobików. Dnia 20 września 1803 r. fiskał Kamery Wojny i Domen Antoni Wrubell zawarł akt kupna-sprzedaży z Filipem Jozobikiem oraz córkami Jakuba: Teresą, wówczas już zamężną z Fryderykiem Tylickim oraz Rozalią. Przedmiotem transakcji był grunt „na stronie niezabudowanej Bojarskiej ulicy położony”. Tym samym posesja po stronie północnej - dziś przy ul. Warszawskiej 9 - przeszła w posiadanie władz pruskich. Warto dodać, że w kwietniu 1804 r. Jozobikowie sprzedali także plac z domem i gospodarstwem po południowej stronie ul. Bojarskiej. Tym razem nabywcą był Fundusz Szkolny Prus Nowowschodnich, a posesja weszła w skład większej nieruchomości, na której dziś stoi gmach VI Liceum Ogólnokształcącego. Zgodnie z umową władze pruskie przeniosły domostwo Jozobików na nową działkę przy północnej granicy miasta, gdzie z czasem powstała ul. Starobojarska.

Po 1803 r. dawna posesja Jozobików po północnej stronie ul. Bojarskiej uzyskała numer katastralny 501 i przeszła w posiadanie pruskiego urzędnika Krzysztofa Sztulza. To on przed 1807 r. zbudował na tej działce murowany parterowy dom. O jego dalszych losach opowiem za tydzień.