Białystok. Wspaniałe odkrycie w Parku Centralnym - wykopano kilkadziesiąt XIX-wiecznych żydowskich nagrobków z górki przy operze!

Relacje świadczące o tym, że po wojnie, gdy zakładano park, nagrobki ze starego kirkutu zostały zepchnięte w jedno miejsce i zasypane okazały się prawdziwe. Macewy zostały wydobyte z górki przy OiF Podlaskiej. Stało się to dzięki osobom dobrej woli pracujących na własną ręką non profit. Ekipa z USA przy wsparciu pasjonatów z Polski od kilku dni pracuje w centrum miasta.

Zobacz jak wyglądają prace w Parku Centralnym:

Z górki wykopano już kilkadziesiąt nagrobków żydowskich pochodzących z połowy XIX w. Pierwsza wydobyta macewa pochodzi z 1856 roku i jest nagrobkiem Jakoba b. Dawida.Styl nagrobnych napisów jest taki jak na macewach odzyskanych z Kopca Bagnówka w sierpniu 2022 r. Wszystkie nagrobki należą do dawnego Cmentarza Rabinskiego. Nekropolia ta funkcjonowała w latach 1760-1900, obecnie znajduje się pod Parkiem Centralnym i okolicznymi budynkami. We wczesnych latach 60-tych cmentarz ten został zasypany.

Sporym zaskoczeniem dla badaczy było wydobycie XVIII wiecznego nagrobka chrześcijańskiego z wygrawerowanym wczesnochrześcijańskim krzyżem prawosławnym. Głaz nagrobny został przekazany wspólnocie prawosławnej i zawieziony do pobliskiej cerkwi św. Marii Magdaleny. Pod kopcem przy OiF prawdopodobnie zostały zasypane również nagrobki z okolicznych zdewastowanych cmentarzy: prawosławnego i ewangelickiego.

Na małym terenie Białegostoku społeczności żydowskie, ewangelickie (luterańskie) i prawosławne posiadały swoje nekropolie:

• Kirkut rabinacki - znajdował się w miejscu Parku Centralnego,
• Cmentarz ewangelicki - roztaczał się w miejscu Rynku Siennego,
• Nekropolia prawosławna - znajdowała się w okolicy starego amfiteatru miejskiego.

Kolejne macewy na cmentarzu żydowskim przy ul. Wschodniej w Białymstoku odnowione

Stary cmentarz żydowski w Białymstoku zwany rabinackim znajdował się przy ulicy Kalinowskiego, w centrum dawnej dzielnicy żydowskiej, zwanej Chanajkami. Został założony około 1760 roku. W 1890 roku odbył się ostatni pochówek i w tym również roku cmentarz został zamknięty do celów pochówkowych. Po 1941 roku cmentarz został poważnie zdewastowany, mimo to zaczęto ponownie na nim grzebać zmarłych, głównie ofiary getta białostockiego. Na tym cmentarzu pochowano też prawdopodobnie żydowskich mężczyzn i chłopców spalonych żywcem przez hitlerowców 27 czerwca 1941 w pobliskiej Wielkiej Synagodze.

Po zakończeniu wojny pozostałości cmentarza stały opuszczone i coraz bardziej niszczały. Wywożono na nie gruz z likwidowanej przy odbudowie Białegostoku dzielnicy Chanajki. Resztki kirkutu znikły w 1973 roku przy okazji organizacji w Białymstoku centralnych dożynek. Po tych wydarzeniach na jego terenie utworzono park. Ludzkich szczątków prawdopodobnie nie ekshumowano. Cmentarz Rabinacki jest jednym z punktów otwartego w czerwcu 2008 r. Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku opracowanego przez grupę doktorantów i studentów UwB - wolontariuszy Fundacji Uniwersytetu w Białymstoku.

Białystok. Macewy z cmentarza żydowskiego wrócą na swoje miejsce. Do Parku Centralnego

Park Centralny utworzony został we wczesnych latach 50-tych XX w. na miejscu zniszczonego najpierw przez hitlerowców, a później władze ludowe PRL, XIX-wiecznego cmentarza rabinackiego, który zajmował teren między ulicami Kalinowskiego a nieistniejącą już w większej części ulicą Odeską. Do 2007 roku w parku Centralnym znajdowała się macewa upamiętniająca cmentarz rabinacki – przeniesiona później na cmentarz żydowski na ul. Wschodniej.

Park zajmuje powierzchnię 3,27 ha i obecnie znajduje się w obrębie ulic:

• Kijowskiej, Sosnowej,
• K. Kalinowskiego, J. Mariańskiego,
• placu Niezależnego Zrzeszenia Studentów.

Zobacz jak wyglądają prace w Parku Centralnym:

Projekt ratowania macew w cmentarza rabinackiego w Białymstoku jest w pełni finansowany z Białostockiego Funduszu Odnowy Cmentarza za zgodą Naczelnego Rabina Urzędu RP i Miasta Białegostoku. Prace mają zakończyć się najpóźniej 10 sierpnia 2023 r.