Współpraca nauki i biznesu - komentarz prof. Andrzeja Seweryna z Politechniki Białostockiej

Wiedza ta będzie nie tylko przydatna w celu podniesienia jakości dydaktyki, ale także badań naukowych o utylitarnym znaczeniu. Uważam także, że przedsiębiorcy powinni skorzystać z dużego potencjału badawczo-rozwojowego uczelni. Wielu naukowców Politechniki Białostockiej reprezentuje w swojej specjalności poziom międzynarodowy – świadczą o tym liczne publikacje w najlepszych światowych czasopismach oraz w mniejszym stopniu działalność wdrożeniowa. Za celowe uważam skorzystanie z ich wiedzy, np. w rozwiązywaniu problemów przedsiębiorstw lub choćby w celach szkoleniowych. Politechnika Białostocka dysponuje bardzo dobrze wyposażonymi laboratoriami badawczymi, w których mogą być prowadzone prace rozwojowe na rzecz przedsiębiorstw.

Istnieje wiele barier utrudniających współpracę uczelni (nie tylko zresztą Politechniki Białostockiej) z przedsiębiorcami. Chciałbym wymienić najważniejsze z nich.

Po pierwsze – niewystarczające środki finansowe. Uważam, że na projekty badawcze i prace rozwojowe oraz bazę laboratoryjną uczelni przeznaczane są niewystarczające środki finansowe – stąd często prace badawczo-rozwojowe, a w szczególności technologiczne, nie zawsze reprezentują odpowiednie zaawansowanie, które umożliwiłoby szybkie wdrożenie w przemyśle. Warto w tym miejscu podkreślić fakt, że koszt prac wdrożeniowych jest około 10 razy wyższy niż przeprowadzonych wcześniej badań podstawowych, w ramach których powstał pomysł na innowacyjny produkt lub technologię. Ponadto po przeprowadzeniu analizy ekonomicznej może okazać się, że inwestycja jest nieopłacalna. Przedsiębiorcy natomiast są nastawieni na osiągnięcie zysku.

Nauczyciele akademiccy, w dużej części, koncentrują się na przygotowywaniu publikacji naukowych, niezbędnych do awansu naukowego. Następuje wyraźne przesunięcie akcentów badawczych w kierunku prac teoretycznych i symulacji komputerowych, mniej praco- i finansochłonnych niż prace doświadczalne, wymagające nowoczesnego zaplecza badawczego i nieporównywalnie większych nakładów finansowych na badania.

Podczas wykonywania badań na rzecz przemysłu z wykorzystaniem aparatury laboratoryjnej lub oprogramowania konieczne jest posiadanie licencji (uprawnień) do korzystania z oprogramowania (sprzętu) nie tylko w celach dydaktycznych, ale również komercyjnych. Posiadanie takich licencji i uprawnień zwiększa koszty zakupu oprogramowania i aparatury.

Co prawda istnieje od niedawna możliwość zakupu oprogramowania i aparatury w celach komercyjnych ze środków UE, niemniej jednak wymagany jest wtedy wkład własny w wysokości 50% bądź większy, aby spełnić warunek dopuszczalnej pomocy publicznej. Należy dodać, iż prawodawstwo w zakresie pomocy publicznej ciągle ulega zmianie, natomiast instytucje pośredniczące nie posiadają w tym zakresie dużego doświadczenia.

Jak już wspomniałem, możliwości finansowania prac rozwojowych i wdrożeniowych znacznie się poprawiły dzięki środkom UE, w szczególności w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Politechnika Białostocka bierze udział w realizacji 6 projektów, w tym jest np. liderem projektu pt. „Nowoczesne technologie dla sektora rolno – spożywczego przy ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych” w ramach którego zostaną opracowane nowe rozwiązania techniczne i technologiczne budowy chłodni modułowych dla polskiego rolnictwa.

Po drugie – brak wiedzy. Dotyczy to obu stron. Pracownicy uczelni nie zawsze znają potrzeby przedsiębiorstw, a przedsiębiorcy nie znają możliwości Politechniki. Oczywiście, staramy się temu zaradzić – organizujemy staże i wizyty studyjne nauczycieli akademickich w przedsiębiorstwach oraz szkolenia dla pracowników przedsiębiorstw. W tym celu wykorzystaliśmy środki UE przyznane w ramach projektów: „Wzmocnienie potencjału kadr poprzez transfer wiedzy w regionie” finansowanego z POKL – poddziałanie 8.2.1. oraz projektu: „Profesjonalne kadry przedsiębiorstw województwa podlaskiego” – poddziałanie 8.1.1. Pracownicy Politechniki wychodzą na przeciw potrzebom przemysłu biorąc udział w spotkaniach branżowych, na których prezentują ofertę Uczelni i możliwości współpracy. Opracowaliśmy także bazę laboratoriów, projektów i specjalistów, dostępną na stronie internetowej uczelni – jest ona systematycznie uaktualniana.

Część przedsiębiorców obawia się naruszenia tajemnicy firmy przez zespół badawczy z uczelni. Nie zawsze bowiem własność przemysłowa jest w odpowiedni sposób objęta ochroną (chodzi o patenty, wzory użytkowe itp.). Oczywiście prace zlecone mogą być objęte klauzulą poufności – wystarczą odpowiednie zapisy w umowie.

Po trzecie – brak rozwiązań systemowych. Kolejną barierą utrudniającą komercjalizację badań naukowych jest brak rozwiązań systemowych, w szczególności podatkowych, promujących współpracę uczelni (oraz innych instytucji naukowych) z przedsiębiorcami, co ma miejsce w niektórych krajach Unii Europejskiej.

Dotyczy to zarówno preferencyjnych stawek podatkowych dla przedsiębiorców współpracujących (na określonym poziomie finansowym) z instytucjami naukowymi (np. uczelniami, instytutami PAN), jak i wykonawców umów ze strony uczelni. W przypadku prac umownych (w tym umów wdrożeniowych i licencyjnych) problem dotyczy także składek na ubezpieczenie społeczne, które są odprowadzane zarówno przez pracodawcę, czyli Politechnikę Białostocką, w przypadku umów zawartych z pracownikiem uczelni, jak i przez wykonawcę. Podwyższa to koszt tych prac, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, że w przypadku zawarcia przez pracownika umowy bezpośrednio z przedsiębiorcą lub z firmą pośredniczącą – składki nie muszą być odprowadzane, stąd też takie rozwiązanie jest wybierane przez większość pracowników. Prace te nie mogą być później wykazywane przez uczelnie w swoich sprawozdaniach. Potrzebne jest rozwiązanie systemowe, które wyrównałoby koszt umów zawieranych z pracownikiem przez pracodawcę (uczelnię) oraz przedsiębiorcę (odprowadzanie jednakowych, ale nieco niższych, składek od wszystkich umów).

Po czwarte – niska innowacyjność przedsiębiorstw. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw jest raczej na niskim poziomie i nie dotyczy to tylko podlaskich przedsiębiorców. W dużej mierze zamiast tworzenia nowych rozwiązań, odbywa się proces odtwórczy – kopiowania i modyfikowania rozwiązań istniejących. Zdecydowana większość przedsiębiorstw nie prowadzi działalności badawczo – rozwojowej, niezbędnej do tworzenia innowacyjnych rozwiązań, we własnym zakresie, ani nie zleca badań instytucjom naukowym. Często też nie mają na to środków finansowych. W tym przypadku można wykorzystywać środki PARP lub programów UE. Niestety w przypadku środków unijnych, o które mogą ubiegać się przedsiębiorcy wymagany jest wkład własny, co przy dużych projektach dla wielu przedsiębiorców stanowi problem trudny do rozwiązania.

Jestem przekonany, że wymienione bariery będą z czasem zanikały, a nasi naukowcy będą mieli istotny wpływ na innowacyjność i rozwój przedsiębiorstw. Mój optymizm wynika z tego, że widać coraz więcej dobrej woli i konkretnych działań ze wszystkich stron: przedsiębiorców, uczelni oraz rządzących.