Rynek Kościuszki - miejsce, gdzie historia miesza się ze współczesnością

A tak wygląda rynek dziś. Miejska feta w dniu jego oficjalnego otwarcia po przebudowie zgromadziła tysiące białostoczan.
(fot. Fot. Wojciech Wojtkielewicz)

Początki białostockiego rynku sięgają XV wieku. W miejscu tym krzyżowały się drogi wiodące do Suraża, Wasilkowa i Choroszczy - tak pisze o centralnym punkcie miasta Andrzej Lechowski w swoim "Przewodniku".

Sam autor mówi nam, że do naszych czasów zachował się właściwie tylko układ komunikacyjny, który nadał kształt dzisiejszym ulicom.

Kościół i karczma

Początki zabudowy centrum były spontaniczne. Nie było żadnych planów zagospodarowania czy warunków zabudowy. Zapisy historyczne mówią np., że w 1578 roku powstała pierwsza karczma. Żeby nie było, że początki rynku wiążą się z piciem alkoholu, należy dodać, że znacznie wcześniej, około 1547 roku, w miejscu obecnego klasztoru Sióstr Miłosierdzia wyrósł drewniany kościół.
Ostateczny kształt zyskał rynek za czasów Jana Klemensa Branickiego. Wtedy powstała pierzeja południowa (tam, gdzie jest bar "Podlasie") i północna (tam, gdzie Empik), które zwężają się w jednym punkcie i dzięki temu rynek ma wygląd jakby dwóch nieco nieforemnych trójkątów. Trójkąt zachodni to ten z Ratuszem, wschodni - ten z katedrą.

Zawsze handel

Rynek od zawsze był związany z handlem. Przez lata nazywano go po prostu rynkiem, a w XIX wieku placem Bazarowym. Rynek Kościuszki to nazwa z 1919 roku.

Najwięcej kupców kręciło się zawsze przy wybudowanym w 1745 roku Ratuszu. Zresztą to na koszt miejscowych Żydów dobudowano do niego cztery narożne pawilony. - Funkcja handlowa przetrwała aż do II wojny. Sprzedawano tam drożdże, mąkę, pierze, wino i co tylko można było wymyślić. W pobliskich karczmach można się było napić wódki i zagryźć suszonym śledziem - opowiada Lechowski.

Zmiany, zmiany...

Rynek dość często zmieniał jednak swe oblicze. W XVIII wieku stały tu na przykład figurki św. Floriana (żeby chronić miasto przed pożarem) i drewniany posąg Temidy (jako przestroga dla nieuczciwych kupców). W 1892 roku pojawiła się fontanna, na początku XX wieku - pawilony z napojami, w 1918 okupant niemiecki zbudował przed Ratuszem wielką kolumnadę ku czci poległych na wojnie, "drugi Niemiec" postawił tablicę z mapą frontu wschodniego, a w 1940 roku Sowieci rozebrali Ratusz...

- W XVIII wieku na pierzejach rynku powstało wiele murowanych lub drewniano-murowanych kamienic. Po większości nie ma dziś śladów. Wyjątki to: budynek kina Ton, dzisiejsze Archiwum Państwowe i należący administracyjnie do ulicy Kilińskiego budynek Książnicy Podlaskiej - opowiada Lechowski.

Resztę zniszczyła II wojna, a po jej zakończeniu nie odbudowano go w kształcie sprzed 1 września 1939 roku.

Lechowski mówi, że obecny kierunek zmian, jakie zachodzą na rynku, mu się podoba. Nie żałuje wyciętych drzew na skwerku przed Ratuszem. - Skwer powstał na początku PRL-u, kiedy władza walczyła z prywatnym handlem. A rynek był jego symbolem. Kazano więc posadzić tam drzewa. Przedtem nigdy ich tam nie było - kwituje.

Ma jednak nadzieję, że na rynek wróci handel. - Może jakieś pamiątki, rękodzieło, jadło regionalne, drobne upominki... - wylicza.