Garbarskie losy rodziny Szóstko

Wspomnienia rodzinne pan Jerzy zaczyna od dziadka. Wojciech Szóstko od wczesnych lat młodzieńczych pracował jako konserwator w koszarach carskich na Wygodzie. Przez pięć lat udawał głuchoniemego, żeby mieć informacje o planowanych akcjach wobec powstańców. W domu również nie rozmawiał, porozumiewał się tylko na migi, żeby nie wyjść z wprawy. W koszarach zawsze było coś do naprawy, więc przebywał również podczas narad sztabu. Kiedy ktoś zwracał uwagę, żeby nie mówić przy nim, machano ręką, że przecież on nic nie słyszy. - Może dlatego po latach znaleźli poszlaki i całą rodzinę wywieźli do Rosji - mówi Jerzy Szóstko. - Mój tata miał wówczas 13 lat. Ale był 1916 r., w Rosji zaczęły się rozruchy i rodzina nie dojechała na Sybir, tylko pozostała na Ukrainie. W 1920 r. armia polska pod dowództwem marszałka Józefa Piłsudskiego zajęła te tereny i dziadek z rodziną powrócił do Białegostoku. W 1923 r. tata za namową swego szwagra Jana Janowicza, który z zawodu był garbarzem, zaczął pracę w garbarni, która znajdowała się przy ul. Wąskiej 15. I tak tata związał swoje życie z garbarnią.

W 1925 r. ożenił się z moją mamą. Mama pracowała w Fabryce Wstążek przy ulicy Sienkiewicza, róg Wiśniowej, dzisiaj jest tam dom dla bezdomnych. Wspólnymi siłami rodzice kupili plac i postawili dom przy ul. Kapralskiej. Dzisiaj jest to mój dom rodzinny.

W garbarni tata przechodził różne koleje losu. W okresie międzywojennym wraz z innymi robotnikami brał czynny udział w akcjach strajkowych organizowanych przez związek garbarzy. Garbarz był bardzo cenionym zawodem, robotnicy dobrze zarabiali, ale stale musieli walczyć o swoje prawa. Pamiętam, pensję płacono w soboty, zawsze wtedy z mamą szliśmy do sklepu ze słodyczami na rogu Sienkiewicza i Jagienki po jakieś łakocie.

Tata dobrze wspominał kierownictwo garbarni. Dyrektorem był Niemiec Becker, z pochodzenia Żyd, od lat mieszkał w Białymstoku. Dbał bardzo o robotników, jak coś się stało, zawsze służył pomocą. Kiedy poparzyłem się gorącą herbatą, to mama od razu pobiegła do garbarni i Becker sam zawiózł mnie do lekarza.

Po 17 września 1939 r. Niemcy odstąpili Białystok Rosjanom. Sowieci objęli kierownictwo garbarni. Tata znał świetnie rosyjski, bo chodził do szkoły rosyjskiej. Wezwał go oficer: Iwan, (bo tata miał na imię Jan) ty roboczij, tak budiesz dyrektor. I w ten sposób tatę zrobiono dyrektorem. Ale na stanowisku wytrzymał tylko rok. Do domu wracał stale na rauszu, wszystkie narady kończyły się libacją. Mama miał dosyć, bała się, że mąż zostanie nałogowym alkoholikiem. Tata więc zaczął symulować chorobę i jakoś udało mu się wykręcić z tej dyrektorskiej posady.

W czasie okupacji garbarze wspierali ruch oporu, tata to zawsze mocno podkreślał. W garbarni pracowało dwóch Bawarczyków. Jak weszli Niemcy, to zawołali tatę: słuchaj, nam pieniądze są potrzebne, wam też, nie obchodzi nas, jak je wykorzystacie, robimy produkcję i dzielimy się na pół. I byli uczciwi. Pieniądze przekazywano dla podziemia AK, na wykup osób z aresztu czy przeznaczonych na wywózkę do obozów.

W 1944 r. jak Niemcy wycofywali się z Białegostoku, to zniszczyli zakłady, podpalili. Po wyzwoleniu dawni pracownicy sami przyszli do garbarni i zaczęli odbudowywać zakład. W Gazecie Białostockiej z lat 60. Anna Zarembina tak pisała: "Zaczęli od ogrodzenia placu. Węcławski, Klepacki, Gwoździk, Suchodolski przynosili przęsła i słupy, prostowali spalone gwoździe, związywali płot drutem. Gdzieś pod betonowym stropem ocalał bęben do naciągania skór. Szóstko wynalazł gdzieś śruby, przytaskano skądś motor, Ryszard Kulisiewicz uszył ze skóry pas transmisyjny. Na pierwszych kierowników wybrano Pawła Borowskiego, Wodzimierza Klepackiego i Wacława Wasiluka. Majstrami zostali Aleksander Oracz, Józef Sienkiewicz, Adam Adachowski. Już we wrześniu zaczęli produkować pierwsze skóry. A skóry miały wtedy wysoką cenę".

- Przez jakiś czas tata z dwoma kolegami, Józefem Bałdyszem i Szrotem sami robili skóry u państwa Bałdyszów. Trwało to rok - opowiada Jerzy Szóstko. - Kiedy garbarnia wznowiła produkcję, cofnięto im pozwolenie. Ale nie byliby fachowcami, gdyby nie wykorzystali swoich umiejętności, przenieśli się do Ciasnego i tam w tej samej beczce wytwarzali skóry na lewo. Niestety nie za długo, bo miejscowi gospodarze pędzili bimber, zaczęły się nagonki milicji, i musieli zwinąć interes. Po wojnie garbarnia jak cały przemysł została upaństwowiona i odtąd były to już Białostockie Zakłady Przemysłu Garbarskiego. Tata pracował tam do 1967 r., w sumie 42 lata.

W garbarni była zatrudniona również moja siostra cioteczna Jadzia Janowicz, była księgową oraz kuzyn taty Stasio Szóstko z Wasilkowa. I na koniec jeszcze jeden rodzinny wątek garbarski. Mój ojciec chrzestny Józef Balcerzak był mistrzem garbarskim. Podczas okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie i z synem Marianem należał do AK. Po wpadce obaj zostali wywiezieni do obozu w Auschwitz. Marian dostał wyrok śmierci, miał być stracony. Ale ojciec wyprosił u komendanta obozu, żeby jego zabili za syna. Komendant wyraził zgodę. I dzięki ojcu Marian Balcerzak został przy życiu.