„Chcę wiedzieć więcej o żywności - podlaska kampania społeczna od przedszkola do seniora”

„Chcę wiedzieć więcej o żywności - podlaska kampania społeczna od przedszkola do seniora” to projekt realizowany przez Fundację Allelon w ramach RZĄDOWEGO PROGRAMU WSPIERANIA ROZWOJU ORGANIZACJI PORADNICZYCH NA LATA 2022-2023, w ramach konkursu RPWROP EDYCJA 2022 PRIORYTETY 1-3, przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.

Holistyczne podnoszenie świadomości o bezpiecznej żywności, żywieniu i transfer wiedzy w formie działań poradniczych, edukacyjno-informacyjnych skierowanych do lokalnych społeczności od najmłodszych po seniorów, sprzyjających kształtowaniu świadomych postaw konsumenckich, proekologicznych i obywatelskich województwa podlaskiego, promowanie roli społeczeństwa obywatelskiego jako ważnego uczestnika w zwiększaniu spójności społeczno-gospodarczej kraju i zapewnienia bezpieczeństwa łańcucha żywnościowego, to wybrane zagadnienia kampanii społecznej.

Wiedza konsumentów, zarówno dzieci, młodzieży, osób dorosłych i seniorów na temat żywności, tzw. zdrowej żywności, ekologicznej, bezpieczeństwa, sposobów uprawy owoców i warzyw bez chemii, procesów technologicznych zachowujących właściwości prozdrowotne i minimalizujących marnotrawstwo, oraz występowania w żywności potencjalnych zagrożeń jest ciągle niewystarczająca. Potwierdza to wiele badań naukowych. Niektóre z nich nadmiernie eksponują zagrożenia, które nie występują w polskich produktach np. GMO, lub posiadają niewielką wiedzę na temat realnych zagrożeń pestycydowych. Płeć, wiek oraz poziom wykształcenia różnicuje opinie konsumentów, osoby starsze i z niższym wykształceniem dysponują niższą wiedzą. Część konsumentów nie dysponuje wiedzą o informacjach na ten temat i nabywa produkty na podstawie informacji marketingowych.

Owoce i warzywa odgrywają niezwykle ważną role w diecie każdego człowieka. Dlatego też, szeroko rozumiane bezpieczeństwo owoców i warzyw jest niezwykle istotnym zagadnieniem dla zdrowia publicznego. Konsumenci pytani, co stanowi największe zagrożenie żywności na pierwszym miejscu wskazują pestycydy. Rzeczywiście, pestycydy należą do powszechnych zanieczyszczeń owoców i warzyw. Według raportu EFSA w 2624 polskich próbkach żywności w 2019 r. w 54,1% stwierdzono pestycydy w normie, w 5% odnotowano przekroczenia, w tym w 38 próbek żywności ekologicznej nie stwierdzono pestycydów. W chwili obecnej jest wdrażania strategia ,,Od pola do stołu", która zakłada ograniczenie stosowania pestycydów nawet o 50%. Badania naukowe pokazują, że pestycydy uszkadzają układ immunologiczny, system nerwowy, powodują zaburzenia krążenia i wady narządów moczowo-płciowych, mogą powodować bezpłodność, wady wrodzone i rozwojowe, niepełny rozwój seksualny, zaburzenia rozwoju mózgu i nowotwory. Na negatywne efekty działania pestycydów narażone są przede wszystkim małe dzieci poniżej 10 roku życia.
Dlatego też, aby owoce i warzywa spełniały swoje funkcje zdrowotne, muszą być wolne od zanieczyszczeń pestycydowych.

Choroby niezakaźne są główną przyczyną przedwczesnych zgonów na świecie. Profilaktyka chorób niezakaźnych obejmuje kwestię odpowiedniego żywienia i zdrowej żywności właśnie, przez co od lat obserwujemy rosnące zainteresowanie tzw. zdrową żywnością. Zdrowie stanowi istotną wartość społeczną, a państwa uznają przysługujące ludziom prawo do zdrowia. Kolejne badania wskazują na rosnący problem otyłości wśród społeczeństwa. W Polsce brakuje spójnej polityki w kwestii żywienia, istniejące rozwiązania są niespójne i rozproszone, tymczasem nadwaga i otyłość to rosnący problem, zwłaszcza wśród dzieci. Brak uregulowań ograniczających promocję niezdrowej żywności w mediach społecznościowych, z których masowo korzystają dzieci. W raporcie zwrócono uwagę na wykluczone grupy społeczne, osoby o niższych dochodach i ich trudniejszy dostęp do zdrowszej żywności.
Kolejnym przyczynkiem podjęcia działań projektowych holistycznego podnoszenie świadomości o bezpiecznej żywności jest własne doświadczenie pracy z młodzieżą.

Inspiracją podjętej kampanii społecznej są kampanie informacyjne EU i EFSA: ,,Wybieraj Bezpieczną Żywność", celem których jest zwiększenie wiedzy społeczeństwa na temat roli nauki w zapewnieniu bezpieczeństwa żywności oraz zachęcenie konsumentów do dokonywania świadomych wyborów żywieniowych. Wg. EFSA Konsumenci UE należą do najlepiej chronionych i poinformowanych o zagrożeniach w łańcuchu żywnościowym. Jednakże, w naszej opinii, takie sformułowania są uogólnione i obserwując rozwój i przebieg różnych kampanii, będą jednocześnie konsumentem i naukowcem, takie działania i informacje do nas nie docierają.
Dlatego też, bardzo ważnym jest działać na poziomie lokalnym i docierać do konkretnych grup społecznych.

Badania ankietowe, prace naukowe, raporty polskie, Europejskie, nasza wiedza i doświadczenie, utwierdzają nas w przekonaniu że, potrzebne są lokalne kampanie promocyjne uświadamiające różne grupy wiekowe konsumentów, dotyczące zagrożeń, które mogą pojawić na rynku produktów spożywczych, które zachęcą do bardziej dokładnego sprawdzania jakości produktów i podejmowania działań minimalizacji chemii w uprawach, kształtując świadomą postawę. Dlatego też nasza kampania społeczna jest skierowana do mieszkańców woj. podlaskiego. Województwo podlaskie jest to region o bogatych tradycjach uprawy i wytwarzania żywności wysokiej jakości. Cechą charakterystyczną rolnictwa jest wysokie rozdrobnienie, co wynika z dużej liczby małych, tradycyjnych gospodarstw rolnych o niewielkiej powierzchni (średnia 10,49 ha). Specyfika woj. podlaskiego pozwala spodziewać się, że przeprowadzenie zaplanowanego projektu właśnie w tym regionie może mieć wzmocniony efekt. Doskonale wykorzystywanym przez rolników atutem woj. podlaskiego jest największa w kraju pow. użytków zielonych, co wyznacza kierunek jego rozwoju. Ponadto, jak wynika z badań eksperckich zleconych przez KE, podlaskie posiada odpowiedni potencjał, żeby stworzyć tu ekosystem innowacji technologicznych zwanych Doliną Rolniczą 4.0. Duże zainteresowanie tematyką rolno-spożywczą pozwala prognozować stosunkowo duże zainteresowanie projektem, co zwiększa szanse znaczącego wpływu planowanego projektu na współpracę ze sferą społeczno-gospodarczą. Na forum Unii Europejskiej coraz częściej podnoszone są zagadnienia związane z tzw. zdrową żywnością. Cel Zrównoważonego Rozwoju wymaga zredukowania liczby przypadków chorób niezakaźnych powiązanych z nieoptymalnym żywieniem. Unijna strategia ,,Od pola do stołu" zakłada zapewnienie przyszłym pokoleniom zdrowej i przystępnej cenowo żywności.

Podlasianie chcą wiedzieć więcej o żywności, którą kupują. Chcą znać jej skład, a także wiedzieć, jak żywność wpływa na ich zdrowie. Chcą znać przydomowe metody uprawy bezpiecznych owoców i warzyw bez pestycydów i sposoby ich utrwalania. Podlasianie jako konsumenci chcą znać także swoje prawa, umieć czytać etykiety, chcą wiedzieć jak zapobiegać chorobom cywilizacyjnym i marnotrawstwu żywności. W tym kontekście ważne jest korzystanie z rzetelnych i sprawdzonych informacji na bazie podbudowy naukowej w temacie uprawy, przetwórstwa, żywności i żywienia.

Zauważalną luką przy projektowaniu tego typu działań jest brak weryfikacji przez społeczeństwo pojęcia zdrowej żywności i prozdrowotnej żywności. Dlatego ważne jest, aby wiedza konsumentów na temat produkcji żywności i jej obecności w całym łańcuchu żywieniowym, była jak najlepsza.

Przeprowadzone "Badania świadomości konsumentów na temat żywności” miały na celu ustalenie poziomu wiedzy podlaskiego społeczeństwa, na podstawie badań ankietowych. Ankieta objęła grupę 300 respondentów i dotyczyła bezpieczeństwa i bezpiecznej żywności, zdrowej, naturalnej, znajomości wartości odżywczej, a także powiązania z chorobami społecznymi, stosowania pestycydów w rolnictwie i ich występowania w żywności, ze szczególnym uwzględnieniem żywności spożywanej przez dzieci i zachowań konsumenckich. Wyniki badania ankietowego zostały już opublikowane i udostępnione szerokiemu gronu odbiorów.

Nasze działania zakładają nie tylko cel transferu wiedzy do sfery społeczno-gospodarczej, ale mają potencjał szerszego oddziaływania na ogół społeczeństwa, uprzystępniając wyniki badań szerokiej publiczności. Kampania jest realizowana w wielu formach w województwie podlaskim, na obszarach miejskich jak i wiejskich, obejmując swoim oddziaływaniem jak najszerszą liczbę mieszkańców. W trakcie jest prowadzone poradnictwo w zakresie bezpiecznej uprawy, bezpieczeństwa żywności, rozróżniania zdrowej od ekologicznej, dietetyki oraz rozdawane i promowane jest wydawnictwo w wersji papierowej i elektronicznej.