Autografy znamienitych białostoczan z Archiwum Państwowego w Białymstoku(zdjęcia)

Kapsuła Czasu ze 100-stronicowym wydaniem Kuriera Porannego stanęła na Rynku Kościuszki

Cenną skarbnicą wiedzy są akta białostockich notariuszy. Obok klasycznych aktów sporządzanych w kancelariach notarialnych przy okazji różnorodnych transakcji znajdziemy tam własnoręczne podpisy pierwszych prezydentów Białegostoku, informacje potwierdzające służbę w Polskiej Organizacji Wojskowej, a także pieczęcie urzędów, które powstawały w Białymstoku w pierwszych latach niepodległości. W naszych zbiorach znajdują się również bardzo ciekawe fotografie i afisze.

Niewiele materiałów zachowało się z okresu okupacji niemieckiej. Niemcy wkroczyli do Białegostoku w sierpniu 1915 r. Białystok znalazł się pod zarządem administracyjnym Ober Ostu (Oberbefehlshaber Ost), czyli Naczelnego Dowódcy (Głównodowodzącego) na Wschodzie. Okręg administracyjny Białystok – Grodno obejmował obszar o powierzchni ponad 26 tysięcy kilometrów kwadratowych, zamieszkały był przez 712 tysięcy osób. W jego skład wchodziło 14 powiatów, tym Białystok miejski i Białystok wiejski. W aktach notariusza Wacława Dobrzyńskiego zachowały się pieczęcie z tamtego okresu.

Bardzo ciekawą i znaną postacią z tamtego okresu był Feliks Filipowicz, który urodził się w 1869 r. w Kiejdanach. W 1910 r. objął zarząd apteki Zofii Narkiewicz. Apteka ta mieściła się w istniejącym dotąd gmachu na rogu ul. Sienkiewicza i Rynku Kościuszki, gdzie obecnie znajduje restauracja Astoria (w 2011 r. została wmurowana pamiątkowa tablica). W 1915 r. Filipowicz aptekę odkupił i prowadził ją samodzielnie do roku 1921 r. W czerwcu 1917 r. został wiceprezesem Centralnego Komitetu Narodowego na Obwód Ziemi Białostockiej. Za współpracę z warszawskim CKN Filipowicz został aresztowany przez Niemców i osadzony w obozie jenieckim w Hawelbergu, a następnie w twierdzy modlińskiej. Po odzyskaniu wolności powrócił do Białegostoku. Był wiceprezesem Tymczasowego Komitetu Miejskiego, a we wrześniu 1919 r. prezesem Rady Miejskiej. Po wyborach w 1927 r. Feliks Filipowicz ponownie wszedł w skład rady. Jesienią 1930 r. powołany został do komitetu wyborczego do parlamentu – bezskutecznie kandydował do senatu z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Pracę w samorządzie zakończył w 1932 r. Następnie pracował Okręgowym Urzędzie Likwidacyjnym. Zmarł 21 stycznia 1941 r. i został pochowany na cmentarzu farnym w Białymstoku. Jego podpis znajduje się w karach notariusza Stanisława Jankowskiego.

W aktach notariusza Urbanowicza znajdują się popisy Józefa Puchalskiego, który pełnił funkcję prezydenta Białegostoku od lutego 1919 r. do września 1919 r. oraz popisy Bolesława Szymańskiego wybranego na funkcję prezydenta Białegostoku przez Radę Miejską we wrześniu 1919 r. Swą funkcję pełnił do 1927 r

Znaną i cenioną przez wielu Białostoczan w okresie międzywojennym, a dziś prawie zapomnianą był Bolesław Urbanowicz, który pełnił funkcję notariusza. Pochodził on z rodziny mieszczan białostockich. Dziennik Białostocki we wrześniu 1919 r. (nr 127) podał, że „kancelarię rejenta w naszym mieście otwiera p. Urbanowicz z Łomży. Bolesław Urbanowicz był początkowo prokuratorem przy Sądzie Okręgowym w Łomży, po czym został przeniesiony na notariat przy Sądzie Okręgowym w Białymstoku. Bolesław Urbanowicz na początku XX w. był już adwokatem przysięgłym – pracował w Kownie w 1909 r. jako adwokat oraz był radnym miejskim. Bolesław Urbanowicz był notariuszem do 1939 r.

W aktach notariusza Józefa Kurmanowicza znajduje się poświadczenie oryginalności podpisu F. Filipowicza, na zaświadczeniu, że Zenon Gessner od lipca 1916 do połowy 1917 r. był komendantem POW w Białymstoku. Zenon Gessner był synem Oswalda Gessnera właściciela apteki w Białymstoku. W lecie 1916 r. jako uczeń gimnazjum w Warszawie przyjechał do rodziców i z polecenia komendy Polskiej Organizacji wojskowej w Warszawie nawiązał kontakt z młodzieżą gimnazjalną z Białegostoku w celu stworzenia koła Polskiej Organizacji Wojskowej. W tym samym czasie przybył z Tykocina jeden z oficerów legionowych i razem utworzyli komendę miejską POW w Białymstoku. W 1917 r. służył w drugiej w 4 pułku piechoty Legionów. W okresie międzywojennym był właścicielem apteki w Białymstoku.

W maju 1919 r. na mocy rozporządzenia Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich obszar Białegostoku powiększono o pobliskie wioski i przedmieścia: Antoniuk, Białostoczek, Dojlidy, Dziesięciny, Horodniany, Marczuk, Ogrodniczki, Pieczurki, Skorupy, Starosielce (wieś), Słoboda, Wygoda, Wysoki Stoczek, Zacisze i Zwierzyniec. Powierzchnia miasta wzrosła z 2700 hektarów do 4400 hektarów. To rozporządzenie miało wzmocnić liczebność elektoratu polskiego w nadchodzących wyborach samorządowych (przedmieścia przeważnie zamieszkiwali Polacy). Żydzi oprotestowali rozporządzenie. W zasobie Archiwum znajdują się pieczecie gmin, które nie weszły w skład Wielkiego Białegostoku.

2 sierpnia 1919 r. Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej przyjął ustawę tymczasową o organizacji administracji II instancji, na podstawie której powstało województwo białostockie, a Białystok stał się stolicą województwa. W Białymstoku rozpoczął działalność Sąd Okręgowy. O tym, iż Białystok będzie miastem wojewódzkim zadecydował jego dynamiczny rozwój przemysłowy i demograficzny. Zapewne spore znaczenie odegrał fakt, iż przez Białystok przebiegały szlaki kolejowe łączące go z Warszawą i Wilnem oraz z Brześciem i Grajewem a dalej z Prusami Wschodnimi. Białystok stał się liderem, któremu nie dorównywały inne ośrodki miejskie w promieniu kilkudziesięciu kilometrów. Także lokowanie tutaj urzędów władz administracyjnych II instancji powodowało napływ wykształconych urzędników z różnych stron Rzeczypospolitej, co wzmacniało polską świadomość narodową. Wojewoda Stanisław Bądzyński przybył do Białegostoku w lutym 1920 r. Pod koniec lipca 1920 r. bolszewicy zajęli Białystok. Wojewoda wyjechał. 10 września 1920 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych podjęło decyzję o przeniesieniu Urzędu Wojewódzkiego Białostockiego z powrotem do Białegostoku. W zbiorach Archiwum znajdują się pieczęcie Urzędu Wojewódzkiego

Na podstawie Akt stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej można prześledzić życie codzienne mieszkańców Białegostoku. Akty małżeństw mieszczan białostockich zawartych w dniu 19 lutego 1919 r. Ślubów udzielił ksiądz Lucjan Chalecki. Zapisy w języku polskim w księgach metrykalnych pojawiły się 1 stycznia 1918 r. Do tego czasu zapisów dokonywano w języku rosyjskim

Społeczność żydowska była religijna, chociaż chasydów (bogobojnych Żydów ściśle przestrzegających zasad Tory) było niewielu. W mieście istniało około 100 synagog, bożnic i domów modlitw. Oraz wiele szkół religijnych. Białostoccy wyznawcy judaizmu utrzymywali kontakty z ośrodkiem wileńskim. Najważniejszym obiektem była wielka synagoga zbudowana w 1914 r. według projektu Salomona Rabinowicza. Znaczącą role odgrywał w tym okresie rabin dr Gedali Rozenman, który posiadał tytuł doktora i wszechstronne wykształcenie. Życie codzienne odzwierciedlają zawierane małżeństwa w 1919 r. Jego podpisy znajdują się w Akta stanu cywilnego Okręgu Bożniczego w Białymstoku.

Parafia ewangelicko-augsburska w 1829 r. doczekała się pierwszego kościoła. Urządzono go w przebudowanej murowanej hali danego browaru przy dzisiejszej ulicy Warszawskiej. W 1915 r. Białystok został zajęty przez wojska niemieckie. Po 1919 r. liderem społeczności był pastor Teodor Zirkwitz. Główną świątynią był kościół p.w. św. Jana przy ulicy Warszawskiej (obecnie kościół św. Wojciecha). Parafia prowadziła szkołę, co odnotowują posiedzenia Rady parafii.

To tylko kilka przykładów dokumentów archiwalnych z okresu początków białostockiej niepodległości. Wiele innych można w oryginale zobaczyć na wystawie, która znajduje się w budynku Archiwum przy ulicy Adama Mickiewicza 101. Został też wydany katalog wystaw, w którym podsumowaliśmy wydarzenia z lat 1918-1920 w Białymstoku. Serdecznie zapraszamy do oglądania wystawy.