80. rocznica Masowej Wywózki Mieszkańców Tykocina do obozów koncentracyjnych

Materiał informacyjny MUZEUM PODLASKIE W BIAŁYMSTOKU-RATUSZ
Plac Czarnieckiego, ze zbiorów Muzeum w Tykocinie
Plac Czarnieckiego, ze zbiorów Muzeum w Tykocinie

Byłem wtedy 12-letnim chłopcem. Rodzice nie wracali do domu, zbliżał się wieczór, więc poszedłem do kościoła na majowe nabożeństwo, dokąd chodziłem codziennie z moją rodziną. W wypełnionym kościele panowała niecodzienna atmosfera. Znajdowali się tam tylko smutni starsi ludzie i dzieci w rożnym wieku… Najbardziej utkwił mi w pamięci moment, gdy wspólnie z księdzem wierni zaczęli śpiewać pieśń „Matko Najświętsza do serca twego”. Śpiew powoli przechodził w płacz, a potem w głośne łkanie, bezradnych, rozżalonych ludzi. Na ich twarzach widoczna była ogromna rozpacz – ze wspomnień Witolda Pisarskiego.

W 2024 roku mija 80. rocznica masowej wywózki mieszkańców Tykocina do obozów koncentracyjnych. Ta niewyobrażalna trage­dia, która rozegrała się 27 maja 1944 roku, dotknęła niemal każdą tykocińską rodzinę, dlatego też nigdy nie powinna zostać zapomnia­na. O rozmiarze dramatu mówią liczby. Spośród aresztowanych oko­ło 400 osób w obozach zginęło ponad 40 procent, w tym 70 procent mężczyzn i 18 procent kobiet, a z wywiezionych 70 małżeństw – wró­ciło do domów jedynie 18. Zginęło siedem małżeństw, a w pozostałych przypadkach zmarł jeden z małżonków. Majowa wywózka spowodo­wała także drugą tragedię – osierocone dzieci. Niemow­lęta, wyrywane przez hitlerowców z rąk matek podczas wpychania ich siłą do samochodów ciężarowych, wkrótce umierały, a starsze dzieci, których obowiązki przerastały ich siły, często tułały się po polach i la­sach w poszukiwaniu pożywienia, a przede wszystkim żyły w strachu przed powrotem do wyludnionego miasteczka.

Był to odwet za zama­ch, w wyniku którego zginął niemiecki oficer posterunku żandarmerii w Tykocinie – Filip Schweiger. Zamach nie był wymierzony jednak w niego, lecz w Ericha Kocha – nadprezydenta Prus Wschodnich. W odwecie za ten atak na polecenie nadprezydenta Komendant Policji i Służby bezpieczeństwa na Okręg Biały­stok 26 maja 1944 r. wydał zarządzenie, na podstawie którego Niemcy aresztowali ogółem 1500 osób, w tym ok. 400 osób w Tykocinie.

27 maja 1944 r. o godzinie 4 rano żandarmi niemieccy wypędzili z domów całe rodziny i skierowali na plac Czarnieckiego pod pretekstem sprawdzenia dokumen­tów. Wkrótce ciężarowe samochody załadowane ludźmi odjeżdżały co kilka godzin z miasta, a cała akcja zakończyła się dopiero wieczorem. W miasteczku pozostali tylko starcy i małe dzieci.

Aresztowanych zgromadzono najpierw w więzieniu w Białymstoku. Po dwóch dniach towarowymi pocią­gami zostali przewiezieni do obozów koncentracyj­nych. Kobiety trafiły do Ravensbrück, skąd później większość z nich przeniesiona została do Sachsenhau­sen-Oranienburg i Bergen-Belsen, gdzie pracowały w fabrykach broni i amunicji. Mężczyzn zawieziono do Gross-Rosen i stu przydzielono do komanda „Stein­bruch” w kamieniołomach. Młodych chłopców Niemcy wywieźli do obozów: Sachsenhausen, Dachau, Mau­thausen, Buchenwald, Mittelbau-Dora, Flossenbürg, Natzweiler, Bergen-Belsen i ich podobozów.

Pierwsi więźniowie wrócili do Tykocina w rocznicę wywózki – 27 maja 1945 r., a kolejni przybywali w lecie i na jesieni po przebytej rekonwalescencji w obozach przejściowych. Pod koniec 1945 r. ze Szwecji przyjechało 71 kobiet uratowanych przez Szwedzki Czerwony Krzyż. Ze stu mężczyzn pracujących w kamieniołomach w Gross-Rosen wróciło tylko trzech. Dramat zaważył na późniejszym życiu i rozwoju miasta. Staramy się ocalić od zapomnienia tę wojenną tragedię, którą jest dotknięta niemal każda tykocińska rodzina.

Marzena Pisarska-Kalisty

Program uroczystości

27 maja 2024 roku, Tykocin

godz. 10.30 | Cmentarz parafialny
Poświęcenie nowego pomnika upamiętniającego byłych więźniów obozów koncentracyjnych oraz zesłanych na Syberię

godz. 11.00 | Uroczystości na placu Stefana Czarnieckiego

  • powitanie gości i okolicznościowe przemówienia
  • program artystyczny w wykonaniu uczniów z Zespołu Szkół w Tykocinie i zespołu Hetmanki
  • uroczyste wręczenie rodzinom tykocińskich więźniów osobistych pamiątek odebranych w 1944 roku przez Niemców – pamiątki przekażą przedstawiciele Arolsen Archives w ramach programu StolenMemory / Skradziona pamięć
  • kuratorskie oprowadzanie po wystawie plenerowej Kamienne świadectwo

godz. 12.30 | Kościół Trójcy Przenajświętszej
Msza Święta

godz. 13.45 | Alumnat
Promocja książki Marzeny Pisarskiej-Kalisty W świecie zamkniętym drutami…

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na poranny.pl Kurier Poranny