Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka” na srebrnej monecie kolekcjonerskiej. Jest bohaterem serii NBP: Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni

Kolekcjonerzy będą mogli nabyć nową monetę w Oddziałach Okręgowych NBP oraz w sklepie internetowym "Kolekcjoner" za cenę 210 zł. Moneta upamiętnia postać Zygmunta Szendzielarza – majora kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej, dowódcę 5 Wileńskiej Brygady AK.

Moneta z "Łupaszką" wykonana z srebra o próbie Ag 925, posiada średnicę 32 milimetrów i masę 14,14 grama. Na rewersie monety znajduje się wizerunek Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, krzyż orderu wojennego Virtuti Militari, biało-czerwona wstęga z symbolem Polski Walczącej oraz napis: „Zachowali się jak trzeba”, a także lata życia Szendzielarza: 1910–1951. Na awersie monety, oprócz standardowych elementów takich jak nominał, napis „Rzeczpospolita Polska”, rok emisji oraz wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, widnieje grafika przedstawiająca rozerwane kraty więzienne.

Specyfikacja monety z Łupaszką:

• Próba Ag 925
• Stempel lustrzany
• Wymiary Ø 32,00
• Masa 14,14 g
• Nakład 10 000
• Data emisji 27-02-2024

Zygmunt Szendzielarz urodził się w 1910 r. w Stryju, a później jego rodzina przeniosła się do Wilna. Edukację zdobył w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, kontynuując ją w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. Po ukończeniu szkolenia dołączył do 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich.

We wrześniu 1939 r. jego pułk wchodził w skład Północnego Zgrupowania Odwodowej Armii „Prusy”, a później Grupy Operacyjnej gen. Władysława Andersa. Szendzielarz, wówczas porucznik, dowodził 2. szwadronem. Po wrześniowej klęsce i nieudanej próbie dołączenia do formującej się polskiej armii na Zachodzie, pozostał w Wilnie, gdzie zainicjował działalność konspiracyjną w ramach Związku Walki Zbrojnej.

W 1943 r. przyjął pseudonim „Łupaszka” i objął dowództwo polskiego oddziału partyzanckiego na Wileńszczyźnie, przekształcającego się w 5 Wileńską Brygadę Armii Krajowej. Brygada ta, w latach 1943–1944, stoczyła szereg bitew z niemieckimi siłami, oddziałami litewskimi oraz sowiecką partyzantką, broniąc polskich terenów. W styczniu 1944 r. komendant Okręgu Wileńskiego AK, płk Aleksander Krzyżanowski ps. Wilk, odznaczył „Łupaszkę” Krzyżem Walecznych.

Unikając udziału w powstaniu wileńskim (operacja „Ostra Brama”) z powodu braku zaufania do Sowietów, Szendzielarz uniknął rozbrojenia i internowania, co dotknęło większość oficerów i żołnierzy wileńskiej Armii Krajowej. Pozostając w konspiracji, odbudował 5 Wileńską Brygadę, a następnie utworzył 6 Wileńską Brygadę. Walkę przeciwko Armii Czerwonej, NKWD oraz ich polskim kolaborantom z UB, MO i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) przeniósł na obszary Podlasia, Białostocczyzny, Warmii, Mazur oraz Pomorza. Za jego głowę Sowieci wyznaczyli wysoką nagrodę.

Major Szendzielarz „Łupaszka” - żołnierz i patron wyklęty. Symbol bezkompromisowej walki o Polskę

„Łupaszka” prowadził również działania propagandowe. Fragment jednej z jego najbardziej znanych ulotek z marca 1946 r. brzmiał:

Nie jesteśmy żadną bandą, tak jak nas nazywają zdrajcy i wyrodni synowie naszej ojczyzny. My jesteśmy z miast i wiosek polskich. My pragniemy, by Polska była rządzona przez Polaków oddanych sprawie i wybranych przez cały Naród […]

Ostatecznie Szendzielarz zakończył działalność zbrojną, próbując powrócić do życia cywilnego. W czerwcu 1948 r. UB zinfiltrował i rozbłysnął Okręg Wileński AK. „Łupaszkę” aresztowano 30 czerwca w Osielcu pod Zakopanem. W pokazowym procesie przed sądem komunistycznym skazano go na osiemnastokrotną karę śmierci. 8 lutego 1951 r. został zamordowany w katowni UB przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Po 1989 r. sądy oczyściły go ze wszystkich zarzutów.

W 2007 r. prezydent RP Lech Kaczyński pośmiertnie odznaczył „Łupaszkę” Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Szczątki Zygmunta Szendzielarza zostały odnalezione przez pracowników Instytutu Pamięci Narodowej na tzw. Łączce na Powązkach Wojskowych, a w sierpniu 2013 r. IPN ogłosił ich identyfikację.

Kontrowersje związane z osobą Łupaszki na Podlasiu są dość duże i do dziś trwają spory historyków na jego temat. Choć Zygmunt Szendzielarz miał na swoim koncie wiele sukcesów wojskowych, to niektórzy wypominają mu również zbrodnie, jakie miały być popełnione przez jego ludzi na ludności cywilnej, w szczególności przedstawicielach mniejszości białoruskiej. 10 maja 1945 roku doszło do spalenia wsi Wiluki w gminie Dubicze Cerkiewne. Zginęła jedna osoba. Natomiast 16 maja 1945 roku podkomendni Łupaszki, po bitwie stoczonej z żołnierzami Ludowego Wojska Polskiego, weszli do wsi Potoka. Partyzanci uznali, że mieszkańcy wsi współpracują z komunistami. Domostwa poszły z dymem. Zginęły cztery osoby, w tym trójka dzieci.

Według niektórych historyków, na konto "Łupaszki" przypisywana jest też akcja odwetowa we wsi Dubinki. Była to odpowiedź na pacyfikację przeprowadzoną przez litewską policję, kolaborującą z Niemcami, we wsi Glinciszki. W wyniku tego ataku miało zginąć od 20 do ponad 60 cywilów, w tym kobiety i dzieci.