Ulica Lipowa: Centrum Białegostoku zniszczone po wojnie

Mamy jeszcze jedno świadectwo rozległości zniszczeń w centrum Białegostoku, spowodowanych przez wycofujące się wojska niemieckie i wcześniejsze, nocne naloty kukuruźników. Szacowano je w końcu lipca 1944 roku na 80 proc., co zatrważało.

Między kościołem farnym, cerkwią św. Mikołaja i Siennym Rynkiem hulał wiatr, w powietrzu unosił się swąd spalenizny. Ocalała fontanna na rynku bez ratusza, stały mury bez dachu narożnej kamienicy mieszczącej obecnie "Astorię".

O ulicy Lipowej można było powiedzieć, że została rozstrzelana, bo w zasadzie ostały się tylko załomki ścian. Gruzy z Suraskiej i okolic Wielkiej Synagogi jeszcze podczas okupacji przerzucono na żydowski Cmentarz Rabinacki i tak powstało wzgórze, na którym dziś góruje Pomnik Bohaterów Białostocczyzny. Znikły w śródmieściu niektóre małe uliczki, ekwilibrystyki wymagało przejście po dawnych deptakach spacerowych.

Do izb bez światła, wody i szyb w oknach, nie zważając na groźbę obsunięcia się nadpalonych murów, wracali mieszkańcy. Trwało poszukiwanie desek, kawałków blach i papy, nawet starych worków, byle się jakoś urządzić.

Na prezentowanym zdjęciu widać dwie ocalałe, ale okaleczone kamienice i dwa nowe bloki, zwane zorowskimi od Zakładu Osiedli Robotniczych. Minęło już sześć lat od przejścia frontu, a w centrum miasta pozostawały wciąż place czekające na brygady robotnicze. Wcześniej jednak należało teren zniwelować i uzbroić. Brakowało jednak sprzętu i materiałów, priorytet miały wielkie budowle planu sześcioletniego, trwał wyścig zbrojeń.
Skutek był taki, że wspomniane kino "Pokój" - początkowo wyświetlano w nim głównie filmy wojenne ze zwycięską Armią Czerwoną w głównej roli - oddano do użytku dopiero 1 maja 1953 roku. A dokładnie trzy lata później, obok zaczął pracować pierwszy w Polsce sklep samoobsługowy! Notabene, większość ważnych obiektów oddawano wówczas 1 maja lub 22 lipca, by uczcić Święto Pracy i tzw. Dzień Wyzwolenia. Terminem rezerwowym pozostawał 7 listopada z hasłami na cześć rewolucji bolszewickiej, reagowano także na kolejne zjazdy PZPR, wyselekcjonowane rocznice historyczne, inne wydarzenia o znaczeniu propagandowym.

Osiedle przy ulicach Malmeda, Piotrowskiej i Lipowej realizowało Przedsiębiorstwo Budownictwa Robotniczego. Pisano o trójkach murarskich przekraczających normy, wzywano do wyścigu pracy. Złośliwi mówili, że w miejsce przedwojennych kamienic powstają wojewódzkie, piętrowe stodoły. Nie zmienia to faktu, że ci, którzy się do nich wprowadzili, uchodzili powszechnie za szczęśliwców. Mieli szerokie plecy?

Wróćmy do zdjęcia. Kto odbudowywał Białystok? Wychodzi na to, że głównie kobiety i to elegancko, jak na owe czasy ubrane, zatem z urzędów, zza biurek. Z pewnością przyszły tu w ramach tzw. czynów społecznych. Doceńmy ich zapał i wysiłek, choć scenka wygląda na mocno wyreżyserowaną. Pewnie fotograf otrzymał zamówienie na zdjęcie krzepiące wiarę w przyszłość socjalistycznej ojczyzny. Wszystkim obywatelkom wręczono kilofy i łopaty. Skoro postępowe Jadzie jeździły na traktorach, to dlaczego inne panie nie mogły chwycić za kilofy? Na szczęście nie podnosiły je - vide zdjęcie - zbyt wysoko, by nie zrobić sobie krzywdy. I tak powstała miła w sumie pamiątka z tamtych trudnych lat.