110 lat temu powstał Związek Nauczycielstwa Polskiego

O rocznicy przypomniał nam historyk Jan Dworakowski. Białystok w tym czasie był pod zaborem rosyjskim. Kiedy po rewolucji 1905 r. represje ulegają osłabieniu, moment ten wykorzystują światli Polacy - patrioci i tworzą konspiracyjne szkoły ludowe. Nauka odbywa się w domach w kilkuosobowych grupach. Niestety już po 1907 r. znowu wzmaga się rusyfikacja. Sytuacja ulega zmianie dopiero po wybuchu I wojny światowej. W 1915 r. Niemcy, którzy wchodzą do Białegostoku po wycofaniu się Rosjan, pozwalają już oficjalnie na tworzenie polskich szkół. Nauczyciele zrzeszają się w tajną organizację pod nazwą Związek Nauczycielstwa Szkół Elementarnych. Przewodniczącym zostaje Michał Motoszko, kierownik szkoły powszechnej nr 1. W zarządzie są Zofia Szmidtówna i Wiktoria Kurowska. Praca oświatowa zostaje przerwana działaniami wojennymi w latach 1917 - 1918. Nauczyciele ruszają na front. Michał Motoszko oraz ksiądz Stanisław Hałko, dyrektor pierwszej szkoły średniej zostają aresztowani i wywiezieni do obozów w głąb Niemiec. Działalność związkowa staje się możliwa dopiero po zakończeniu walk. W Białymstoku ponownie zostanie stworzony Związek Nauczycieli Szkół Powszechnych oraz Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich. Obie organizacje włączają się w tworzenie życia oświatowego w mieście. Przy ul. Kilińskiego zakładają księgarnię nauczycielska, która staje się największą w regionie składnicą książek oraz pomocy naukowych. A kiedy Białystok w 1919 r. odzyskuje niepodległość powstaje już formalnie Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych. I znów wielkim aktywistą będzie Michał Motoszko oraz Zofia Szmidtówna i Janina Szwarcowa. Nauczyciele zapisują też chwalebną kartę w historii, w 1920 r. ruszają do obrony kraju przed bolszewikami.

Polska jest wreszcie wolna. Zaczynają się tworzyć ogniska związkowe nauczycieli: w Białymstoku, Zabłudowie, Goniądzu. Na czele zarządu powiatowego staje Andrzej Bielawski ze SP nr 7. Wspierają go: następnie Józefa Kossak, Bolesław Klepacki, Stanisław Bialik, Stefan Nowakowski. W lipcu 1930 r. podczas zjazdu w Krakowie dochodzi do połączenia organizacji w jedną - Związek Nauczycielstwa Polskiego. Jednym z pierwszych zadań, jakie podejmuje ZNP jest pogłębianie kształcenia nauczycieli, wzajemna pomoc koleżeńska w zdobywaniu materiałów dydaktycznych, a także wsparcie bezrobotnych kolegów i koleżanek, ponieważ wielu nauczycieli z powodu braku szkół nie ma pracy. - Przez takie działania ZNP następowało podnoszenie znaczenia szkoły i prestiżu zawodu nauczycielskiego w społeczeństwie - podkreśla Jan Dworakowski.

Aktywnie działają wówczas w naszym regionie: w dalszym ciągu Andrzej Bielawski, Józefa Pawlak, Stanisław Lizak, Kazimierz Wieczorek, Stanisław Bialik, Kazimierz Januszko, Bolesław Klepacki, Stefan Nowakowski, Stefan Wójtowicz.

Do 1939 r. istnieje już 13 ognisk ZNP, skupiających ponad 230 członków. Kiedy wybucha wojna, decyzją władz centralnych ZNP przyjmuje kryptonim TON i działa jako tajna organizacja. W sierpniu 1941 r. ksiądz Stanisław Hałko jako przedstawiciel komisji Oświecenia Publicznego w Warszawie (schronił się tu przed Sowietami) przyjeżdża do Białegostoku i w mieszkaniu matematyka Konstantego Kosińskiego przy ul. Słonimskiej 31 zapada decyzja o tworzeniu kompletów tajnego nauczania. Bardzo szybko, bo już w październiku, tym razem u nauczycielki historii Marii Kolendo przy ul. Mickiewicza 29 spotykają się nauczyciele szkół średnich: Janina Gątkiewiczowa (biolog), matematyk Konstanty Kosiński oraz polonista Wiesław Pietrasz i postanawiają, żeby komplety w gimnazjach były oparte o określone programy. Ta bardzo odważna inicjatywa spowodowała, że mimo represji niemieckich udało się w Białymstoku stworzyć pierwszą maturę konspiracyjną - w maju i w lipcu 1943 r. odbyły się egzaminy dojrzałości. Prowadzone przez Wojewódzką Organizację Tajnej Oświaty w Białymstoku, zostały następnie zatwierdzone przez centralę w Warszawie. W sumie w środowisku białostockim konspiracyjnie pracowało 149 nauczycieli: 56 związanych ze szkołami średnimi, a 93 z tajnymi kompletami szkół podstawowych.