Pierwsze polskie gimnazjum w Białymstoku powstało 100 lat temu

Tradycje Gimnazjum Realnego kontynuuje VI LO. W muzeum szkolnym przechowywane są liczne zdjęcia i pamiątki absolwentów. Kustoszem jest historyk Jan Dworakowski, wieloletni nauczyciel tej szkoły. Dziś z tej rocznicowej okazji przypomina nam o początkach oświaty w Białymstoku. Myśl o polskiej szkole na początku XX wieku, w okresie forsownej rusyfikacji była żywa wśród mieszkańców miasta. Mimo restrykcji nauka odbywała się w domach prywatnych. Prowadzili ją ludzie różnych zawodów. Tak kształtowała się grupa nauczycieli ludowych. W połowie 1915 r. kiedy trwała I wojna światowa i do Białegostoku weszli Niemcy, szanse na polską oświatę zaczęły się urzeczywistniać.

13 sierpnia nauczyciele związani z tajną oświatą zbierają się u Apolonii Srzedzińskiej przy ul. Żwirki i Wigury (obecna Pałacowa). Są to Helena Srzedzińska, Zofia Szmidtówna, Konstanty Kosiński, Michał Motoszko i Antoni Rudziński. Postanawiają powołać instytucję, która zajęłaby się organizacją szkolnictwa. Przyjmuje ona ostatecznie nazwę Towarzystwo Pomocy Szkołom Polskim w Białymstoku. Takich spotkań było jeszcze wiele, w prywatnych mieszkaniach Wincentego Hermanowskiego czy Witolda Kości rodziło się szereg pomysłów, organizowano zbiórki pieniędzy na cele oświatowe.

6 listopada 1915 r. następuje otwarcie pierwszej od 1831 r. polskiej szkoły elementarnej, w prywatnym budynku Władysława Ostrowskiego, przy ul. Kraszewskiego 13. Kierownikiem zostaje Michał Motoszko. Uczą w niej: ksiądz prefekt Paweł Piekarski oraz nauczycielki: Zofia Szmidtówna, Czesława Ostaszewska-Kosińska, Emilia Węclikówna. Do czterech oddziałów uczęszcza 129 dzieci. Wśród przedmiotów zabrakło jednak historii, ponieważ władze niemieckie nie zgodziły się na jej wprowadzenie, odrzucając żądania białostoczan. W ciągu kilku następnych miesięcy powstają jeszcze trzy szkoły elementarne w różnych częściach miasta.

Wielkim osiągnięciem Towarzystwa Pomocy Szkołom Polskim staje się uroczyste otwarcie 29 listopada 1915 r. Polskiego Realnego Gimnazjum. Na organizatora i kierownika szkoły powołano księdza Stanisława Hałko, 32-letniego wikariusza parafii farnej. Ten wszechstronnie wykształcony kapłan (absolwent Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i Uniwersytetu w Szwajcarii) , dr historii uzyskał od władz niemieckich koncesję na prowadzenie gimnazjum męskiego. Maria Kościa, nauczycielka tajnych zajęć z czasów carskich obejmuje gimnazjum żeńskie. Szkoła mieści się przy ul. Warszawskiej 63, ale zajmuje tu tylko drugie piętro, na parterze i pierwszym piętrze jest szkoła niemiecka. Nauczyciele i uczniowie są inwigilowani. Białostoczanie jednak chętnie posyłają do gimnazjum swoje dzieci. W pierwszym roku uczy się 256 dziewcząt i chłopców, pracuje 16 nauczycieli, głównie Polaków oraz 4 Niemców. Szkoła szybko wyrasta na centrum polskości, promieniujące na całe miasto. Organizacje skautowe - męska i żeńska podejmują różne działania patriotyczne. Nie uchodzi to uwadze władz niemieckich. Ksiądz Hałko oraz nauczycielka Wanda Judejko zostają aresztowani i zesłani do obozów w głąb Niemiec. Kierownictwo szkoły obejmuje Józef Zmitrowicz, prawnik związany ze środowiskiem wileńskim (opiekun młodego Michała Sopoćki). Udaje mu się doprowadzić do zmiany siedziby. Gimnazjum wprowadza się do gmachu przy ul. Mickiewicza 1, przez co pozbywa się niemieckiego nadzoru.

Nadchodzi listopad 1918 r., Polska odzyskuje niepodległość. Białystok czeka na wolność do lutego 1919 r. ale młodzież gimnazjalna zafascynowana służbą wojskową uczestniczy w walkach frontowych i w rozbrajaniu Niemców. Pod koniec listopada 1919 r. , po 30 miesiącach wraca z niewoli ks. Hałko. Następuje rozdzielenie szkół. Gimnazjum żeńskie otrzymuje imię księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej i pozostaje przy Mickiewicza 1. Gimnazjum męskie przenosi się do budynku przy Warszawskiej 8. Zostaje upaństwowione, co podnosi jego prestiż i otrzymuje imię króla Zygmunta Augusta. Białostoczanie zaś wybierają ks. Stanisława Hałko i Józefa Zmitrowicza w czerwcu 1919 r. na posłów do Sejmu.