Akcja Wisła - minęło 60 lat...

W powiecie hajnowskim, poza Czeremchą, osób przyznających się do ukraińskiego pochodzenia jest niewiele. O wiele więcej ma ich powiat bielski. Warto jednak raz jeszcze przypomnieć ciągle bolesne dla wielu wydarzenia.

Prezydium Rady Ministrów ówczesnego rządu 24 kwietnia 1947 roku podjęło uchwałę o przemieszczeniu ludności ukraińskiej na ziemie Polski północnej i zachodniej. Kilkumiesięczną operację przesiedleńczą określono mianem "Akcji Wisła". W jej wyniku około 150 tys. osób zmuszono do opuszczenia swoich domów. Senat RP już kilkanaście lat temu potępił tę akcję.

Uchwała sprzed 60 lat

W uchwale ministerialnej sprzed 60 lat czytamy: "W związku z koniecznością dalszej normalizacji stosunków w Polsce, dojrzała całkowicie sprawa zlikwidowania działalności band UPA. W celu wykonania tego zadania Prezydium Rady Ministrów uchwala:
I. Minister obrony narodowej, w porozumieniu z ministrem bezpieczeństwa publicznego, wydzieli odpowiednią liczbę jednostek wojskowych do przeprowadzenia akcji oczyszczenia zagrożonego terenu i likwidacji band UPA.
II. Minister obrony narodowej , w porozumieniu z ministrem bezpieczeństwa publicznego, mianuje dowódcę, który obejmie kierownictwo całej akcji i jako pełnomocnik będzie wydawać zarządzenia związane z oczyszczaniem terenu.
III. Państwowy Urząd Repatriacyjny przeprowadzi akcję przesiedleńczą ludności ukraińskiej i ludności zamieszkałej na terenach, gdzie działalność band UPA może zagrażać jej życiu i mieniu.
IV. Minister administracji publicznej wyda zarządzenie władzom administracyjnym I i II instancji, aby ściśle współdziałały w tej akcji w myśl wskazówek pełnomocnika rządu.
V. Minister komunikacji wydzieli niezbędną liczbę wagonów i parowozów dla przesiedlenia ludności na ziemie odzyskane, według planu pełnomocnika rządu.
VI. Minister poczt i telegrafu wyda zarządzenie podwładnym organom w rejonie objętym akcją, aby poczyniły wszelkie ułatwienia w zapewnieniu łączności, w myśl wskazówek pełnomocnika rządu.
VII. Minister skarbu otworzy kredyt na pokrycie kosztów akcji, w wysokości do 65 mln zł, w tym 35 mln na miesiąc maj".

Specjalna grupa operacyjna

Naczelny dowódca Wojska Polskiego, marszałek Michał Rola-Żymierski, wydał rozkaz utworzenia Grupy Operacyjnej "Wisła". W jej skład weszły: 6 i 7 DP, kombinowana KBW, 9 DP, dwa pułki 4 i 12 DP, oddział MO (700 osób), pułk saperów, pułk samochodowy (ponad 300 samochodów) oraz eskadra lotnicza w sile 10 samolotów. Stan osobowy wyniósł 20 tysięcy osób. Dowództwo GO objął generał Brygady Stefan Mossor, zaś szefem sztabu został pułkownik Michał Chyliński. Akcję w trzech etapach prowadzono do końca lipca 1947 r.

Łuny pożarów

Stanisław Dronicz w książce "Wojsko i politycy. Od Berlinga do Komorowskiego" (Agencja Wydawnicza CB, 2002) napisze: "Podstawowym zadaniem Akcji "Wisła" była likwidacja sił zbrojnych UPA i jej zaplecza, pomocniczym - przesiedlenie miejscowej ludności osiadłej tam od wieków na Ziemie Odzyskane. Już od pierwszej styczności z przeciwnikiem walki stały się bardzo zacięte. Łuny pożarów (w sensie dosłownym) oświetlały horyzont Bieszczad. Zmagania pełne okrucieństwa i bezwzględności (obie strony miały powody do zemsty i odwetu) w znacznej mierze wyniszczały miejscową ludność. Rezultat ich, to ostateczne przesiedlenie ludności ukraińskiej, olbrzymie zniszczenie majątku (wypalonych zostało kilkaset wsi i tysiące gospodarstw rolnych) oraz znaczna ilość zabitych po obu stronach. Na tych terenach zastosowano zbiorową odpowiedzialność - tak często powtarzaną w okresie II wojny światowej".

Oliwa do ognia

Tyle mówią ogólnie dostępne fakty, cała zaś reszta służy to przeciągania liny między niektórymi środowiskami polskimi, jak i ukraińskimi zainteresowanymi podtrzymywaniem zerojedynkowego obrazu kilku wyjątkowo trudnych miesięcy w powojennej historii Polski.

Oliwy do ognia mogło dolać oświadczenie: "Światowy Kongres Ukraińców zwraca się do Rady Europy, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych o wywarcie wpływu na rząd Rzeczypospolitej Polskiej z powodu otwartej odmowy potępienia, przeproszenia i wypłaty odszkodowań za akcję "Wisła".

Piotr Tyma, prezes Związku Ukraińców w Polsce, w komentarzu dla "Gazety Wyborczej" przytomnie powiedział: "Najważniejszą sprawą w stosunkach polsko-ukraińskich jest teraz zamknięcie sporu, wygaszenie emocji wokół akcji "Wisła". Ale robić to trzeba spokojnie. Ja nie użyłbym określenia "ukraińskie terytorium etniczne" w stosunku do południowo-wschodniego regionu RP. Nie zapominałbym o tym, że ponad 200 Ukraińców, byłych więźniów Jaworzna, otrzymało jednak od Polski renty specjalne, że większość świątyń prawosławnych i greckokatolickich na terytorium, z którego władze wysiedliły Ukraińców 60 lat temu, zwrócono prawowitym właścicielom. Nakłoniłem władze Kongresu do rezygnacji z przeprowadzenia 28 kwietnia, w rocznicę akcji "Wisła", uroczystości żałobnej pod polskim Sejmem. Ale uważam, że powinniśmy jak najszybciej zakończyć dzielące nas spory, które są konsekwencją akcji "Wisła" - takie jak ten o Dom Ludowy w Przemyślu. Polska powinna postawić kropkę nad i w sprawie tragicznych wydarzeń sprzed 60 lat, tak jak Ukraina postawiła ją w sprawie Wołynia i Cmentarza Orląt".

IPN bada i publikuje

- Instytut Pamięci Narodowej rozpoczął dwa duże programy badawcze dotyczące stosunków polsko - ukraińskich, a całość koordynuje Oddział IPN w Rzeszowie - mówi Andrzej Arseniuk, rzecznik prasowy Instytutu.

Celem programu "Osobowy wykaz ofiar konfliktu polsko - ukraińskiego 1939 - 1948" jest ustalenie ofiar i możliwie najdokładniejsze ustalenie danych wśród ludności pochodzenia ukraińskiego i polskiego na terenie wchodzącym obecnie w skład państwa polskiego.

"Represje wobec Kościołów Katolickich Metropolii Lwowskich w latach 1939 - 1947", to z kolei program, który ma na celu ukazanie represji z okresu okupacji niemieckiej (z lat 1939 - 1944) oraz komunistycznych (zarówno dokonanych przez organy państwowe ZSRS, jak również komunistycznej Polski) wobec duchowieństwa i osób konsekrowanych na terenach Metropolii Lwowskiej Obrządku Łacińskiego, Metropolii Halicko - Lwowskiej Obrządku Greckokatolickiego oraz Archidiecezji Lwowskiej Obrządku Ormiańskiego w latach 1939 - 1947.

Efektem zaś wspólnych polsko - ukraińskich prac edytorskich prowadzonych od roku 2001, są dwujęzyczne (polsko-ukraińskie) publikacje wydawnictw źródłowych w serii: "Polska i Ukraina w latach trzydziestych - czterdziestych XX wieku". W 2006 roku wydano zbiór dokumentów "Akcja "Wisła" 1947".