Jak zasiedlano Białostocczyznę

na terenach Puszczy Białowieskiej.

Białostocczyzna to nazwa umowna, ponieważ nigdy nie miała stałych granic administracyjnych. Jest to teren między Kanałem Augustowskim na północy i rzeką Bug na południu, a z drugiej strony to granica, która biegnie od Kanału Augustowskiego w kierunku zachodnim, później rzeką Nettą następnie Brzozówką do rzeki Narwi, stamtąd w dół i w lewo przed Tykocinem i dalej rzeką Szliną do Bugu.

Zasiedlana z czterech stron

Teren Białostocczyzny był zasiedlany z wielu stron. Główne osadnictwo szło z czterech kierunków. Jeden - to osadnictwo mazowieckie, które szło z zachodu; osadnictwo białoruskie, które szło od Grodna i Wołkowyska, bo tamte rejony były mocno zaludnione, a tu jak opowiadał Michał Kondratiuk,były wciąż puszcze. Kolejnym kierunkiem było osadnictwo południowe- wołyńsko- brzeskie (południowo-ukraińskie).

Oprócz różnic czysto etnicznych, to mieszane osadnictwo niosło także zróżnicowanie społeczne. W każdej z grup osadniczych dominowała odmienna grupa społeczna. W osadnictwie zachodnim dominowała drobna szlachta mazowiecka, która całymi rodami zamieszkiwała od kilku do kilkunastu wsi, skupionych obok siebie. Stąd takie podwójne nazwy jak: Borowskie Cibory, Borowskie Gziki, Borowskie Michały itd. Powstanie tych nazw, to wynik naturalnego rozrostu, gdy z jednej wsi powstawało kilka sąsiadujących, z pierwszym członem nazwy takim samym a jedynie drugim zmiennym.

W osadnictwie z południa i wschodu najliczniejsza była ludność chłopska. Najwyżej pod względem społecznym postawioną grupę wśród ruskiej ludności chłopskiej na Podlasiu stanowili bojarzy. Zamieszkiwali oni wsie w pobliżu dawnych grodów, takich jak Bielsk, Brańsk, Drohiczyn, Suraż, Mielnik i Narew. Pamięć o nich zachowana została w nazwach wsi, np. Bojary.

Gdy brak źródeł historycznych

Prof. Kondratiuk opowiadał, że w niektórych przypadkach można opierać się jedynie na faktach językowych, ponieważ nie istnieją żadne źródła historyczne. I tu onomastyka niejako wspiera historię i pomaga w wyjaśnieniu wielu spraw. Tak właśnie wyjaśniano to, gdzie żyli Jaćwingowie - właśnie na podstawie nazw rzek i miejscowości ustalono, że siedziby Jaćwingów były na północ i wschód od rzeki Biebrzy.

Teren Białostocczyzny charakteryzuje się tym, że nazwy miejscowe bardzo często się tu zmieniały - dawne nazwy były zastępowane nowymi. Poza tym obok nazw urzędowych funkcjonowały tu nazwy ludowe, nie pokrywające się z tymi pierwszymi. Tak było na przykład z nazwą Podlasie.
Podlasie, bo pod Lachami

Podlasie to kraina po obu stronach środkowego Bugu i dolnej Narwi. Podlasze - czyli pod Lachami, a nie jak wywodzą niektórzy pod lasem.- opowiadał prof. Kondratiuk.- Wówczas byłoby Podlesie. Nazwa Podlasie pierwszy raz pojawia się dopiero na przełomie XV i XVI wieku - najpierw w źródłach litewskich, pisanych po rusku w 1495 roku i w 1513. Następnie od 1517 roku w źródłach polskich. W powszechne użycie nazwa ta weszła dopiero w okresie starań o przyłączenie Podlasia do Korony, czyli od 1566 roku.

Puszcza Białowieska pierwotnie nazywana była Puszczą Kamieniecką, następnie Puszczą Kamieniecko-Białowieską, a ostatecznie w nazewnictwie pozostała tylko Puszcza Białowieska. Według Kondratiuka nazwa ta ostatecznie utrwaliła się około XVII wieku.

Aby chronić Puszczę

Właściciele Puszczy Białowieskiej - początkowo wielcy książęta litewscy a następnie królowie polscy starali się uzyskać jak najwięcej dochodów ze swojej posiadłości. W tym celu chronili puszczę od najazdów i grabieży przez okoliczną ludność. W 1639 roku granice Puszczy od zachodu na znacznej przestrzeni stanowiła Puszcza Bielska i dlatego do ochrony Puszczy w owych spokojnych czasach wystarczała jedna wieś. Było to Orzeszkowo. Tę osocznicką wieś założono przed 1631 rokiem. W roku 1670 na zachodniej ścianie puszczy oprócz Orzeszkowa pojawia się nazwa Dubiny. Na odcinku granicy między Orzeszkowem a Dubinami straże były nad rzeką Leśną. Była to wieś Leśna ( obecnie są to okolice mleczarni) i na uroczysku Skarbosławka (Hajnowszczyzna). W XVIII wieku na uroczysku Skarbosławka osadzono strażnika leśnego Hajnyma Heyno. Później uroczysko zaczęto nazywać Hajnowszczyzną a obszar lasu leżący w pobliżu - Strażą Hajnowską. Na południu była Straż Leśniańska i Straż Stażyńska, zaś na północy Straż Augustowska z siedzibą w Perechodzie albo Gnilcu.