Relacje uczeń - nauczyciel - rodzice

Dlatego badaniem objęliśmy wszystkich trzech głównych aktorów szkolnego dramatu: uczniów, nauczycieli i rodziców. Ponieważ odpowiadali oni w większości na te same pytania, badanie daje nam unikalną możliwość zrozumienia wszystkich ważnych punktów widzenia oraz bardziej wnikliwej odpowiedzi na pytanie skąd bierze się w polskich szkołach przemoc, jakie przybiera formy, od jakich czynników zależy jej natężenie, oraz jaką rolę odgrywają w niej wszyscy uczestnicy procesu edukacji. Na naszym rynku ogromnym powodzeniem cieszą się książki popularyzujace wiedzę o źródłach nieporozumień między ludźmi, o konsekwencjach nie brania pod uwagę motywacji czy intencji drugiej strony. Wiemy już, że mężczyźni są z Marsa, a kobiety z Wenus. Skąd są uczniowie i nauczyciele? Jakie nieporozumienia i zakłócenia w komunikacji powodują, że szkoła przestaje być bezpiecznym miejscem?

Celem badania była całościowa diagnoza relacji między nauczycielami, uczniami oraz rodzicami w polskich szkołach, ze szczególnym uwzględnieniem różnych form przemocy i zachowań agresywnych. Relacjonowane przez media skrajne przypadki agresji czy prowokacji uczniów wobec nauczycieli oraz między uczniami są jedynie najbardziej jaskrawymi przejawami niepokojących zjawisk cechujących szkolne środowisko. Nasze badanie pozwala spojrzeć na ten problem bardziej całościowo.

Badanie przeprowadzono na następujących reprezentatywnych próbach:
- uczniów szkół podstawowych (klasy IV - VI), gimnazjów, oraz szkół ponadgimnazjalnych; badaniem objęto 150 szkół. Ogółem zrealizowano 3085 wywiadów.
- nauczycieli w tych samych 150 szkołach; do badań wybrano nauczycieli różnych przedmiotów. Ogółem zrealizowano 900 wywiadów;
- rodziców dzieci w wieku szkolnym (uczęszczających do klas IV - VI szkoły podstawowej, gimnazjum lub szkoły ponadgimnazjalnej). Zestaw pytań dotyczących szkoły dołączono do badań na ogólnpolskiej próbie reprezentatywnej. Ogółem zrealizowano 554 wywiady.
Badanie zostało zrealizowane w marcu 2006 roku.

Zastanawiające wyniki

l Dlaczego im starszy uczeń, tym więcej konfliktów z nauczycielem?
W tym roku szkolnym 47% uczniów miało przynajmniej jeden konflikt z nauczycielami, w tym 15% kilka lub wiele razy. Najwięcej konfliktów zdarza się w szkołach ponadgimnazjalnych (liceach i liceach profilowanych): konflikt z nauczycielem przydarzył się tam 54% uczniów! W gimnazjach w konflikt z nauczycielem weszło 52% uczniów, a w podstawówce - 33%.

l Co jest powodem konfliktów uczniów z nauczycielami? Problemem dla uczniów jest przede wszystkim subiektywizm ocen:
Na tle niesprawiedliwej oceny w konflikt z nauczycielem weszło aż 64% uczniów szkół ponadgimnazjalnych, 54% - uczniów gimanzjów oraz 33% uczniów szkół podstawowych.

l Czy nauczyciele są obiektywni?
43% uczniów uważa, że nauczyciele faworyzują niektórych uczniów, a 29% uczniów uważa też, że nauczyciele gnębią uczniów, których nie lubią.

l Czy uczniowie obarczają winą za konflikty nauczycieli?
Mimo różnych zarzutów o subiektywizm ocen i nierówne traktowanie uczniów, uczniowie biorą na siebie większość odpowiedzialności za konflikty z nauczycielami: 37% uczniów uważa, że uczniowie ponoszą większą odpowiedzialność za pojawianie się konfliktów, 43% sądzi, że odpowiedzialne są w równym stopniu obie strony, a jedynie 13% uważa, że więcej odpowiedzialności ponoszą nauczyciele.
Uczniowie lubią i szanują swoich nauczycieli, a jednak ...
71% uczniów twierdzi, że w ich szkole uczniowie szanują nauczycieli, a nauczyciele są życzliwie nastawieni do uczniów. A jednak niemal połowa (47%) miała przynajmniej jeden konflikt z nauczycielem w tym roku szkolnym, 48% nauczycieli twierdzi, że w szkole zdarzają się problemy na lekcji (ignorowanie poleceń, utrudnianie prowadzenia lekcji), 42% nauczycieli wskazuje, że uczniowie ich prowokują (starają się wyprowadzić z równowagi), a 18% mówi o incydentach grubiańskiego obrażania.

l Czy o konfliktach z nauczycielami wiedzą rodzice?
21% uczniów nigdy, a 39% jedynie czasami informuje rodziców o konflikcie z nauczycielem. Podstawowy powód? "To są moje sprawy, rodzice nie powinni się do nich wtrącać" (42%), przekonanie, że "rodzice nie będą w stanie mi pomóc" (17%) oraz przeświadczenie, że rodzice i tak zawsze staną po stronie nauczyciela i tylko "narażę się na dodatkowe uwagi z ich strony" (13%).

l Czy o konfliktach z kolegami wiedzą rodzice?
37% uczniów nigdy, a 42% jedynie czasami informuje rodziców o konflikcie z koleżanką/kolegą. Podstawowy powód? "To są moje sprawy, rodzice nie powinni się do nich wtrącać" (55%) oraz przekonanie, że "rodzice nie będą w stanie mi pomóc" (18%)

l Dlaczego im dalej, tym gorzej?
Wraz z przechodzeniem na coraz wyższe szczeble edukacji, uczniowie coraz bardziej nudzą się na lekcjach, boja się niektórych lekcji, czują się coraz mniej doceniani... ... i jednocześnie mają w szkole coraz mniej przyjaciół, coraz mniej lubią chodzić do szkoły, coraz mniej lekcji ich interesuje, i mają coraz mniejsze poczucie, że się rozwijają i idą naprzód!

l Dlaczego uczniowie polskich czują nie czują się doceniani przez nauczycieli?
Jedynie 10% uczniów szkół ponadgimnazjalnych czuje się docenianych przez nauczycieli. Znacznie lepiej jest w podstawówce - tam docenianych czuje się 21% uczniów.
32% uczniów i 34% nauczycieli uważa, że w ich szkole przemoc jest poważnym problemem. Najwyższy procent takich odpowiedzi jest w gimnazjach.
69% uczniów miało w tym roku szkolnym przynajmniej jeden konflikt z kolegami.
Najczęstsze przyczyny konfliktów z innymi uczniami to rozpuszczanie plotek (58%), wywyższanie się jednych uczniów nad innymi (47%), chęć rządzenia, podporządkowania sobie innych (41%), gnębienie słabszych (37%), zazdrość o wyniki w nauce (36%), drwienie z koleżanek/kolegów gorzej ubranych, pochodzących z gorzej sytuowanych rodzin (31%).

Pozycja w grupie rówieśniczej zależy w dużym stopniu od "arogancji" w stosunku do nauczycieli. Cechy, które decydują o pozycji w grupie rówieśniczej to przede wszystkim wygląd (atrakcyjność fizyczna) - 49%, siła i sprawność fizyczna (49% wskazań) oraz .... pewność siebie wobec nauczycieli, żeby "nie dać sobie w kaszę dmuchać": 46% wskazań. W liceach aż 53% uczniów wskazuje na pewność siebie wobec nauczycieli jako na cechę konieczną dla bycia liderem grupy (w gimnazjach również 53%, a w szkole podstawowej 32%).

l Najbardziej narażone na przemoc grupy uczniów to:
"lizusy", za bardzo starające się przypodobać nauczycielom (51%), "ofiary", radzące sobie gorzej ze wszystkim (49%), ale również uczniowie pierwszych klas (45%).
48% uczniów uważa, że "nauczyciele tak naprawdę nie wiedzą, co dzieje się wśród uczniów".
Według 29% uczniów w ich szkole zdarza się, że uczniowie są agresywni wobec nauczycieli; 27% uczniów twierdzi, że "w mojej szkole jest dużo agresji i premocy między uczniami".
Według 44% uczniów, w polskich szkołach jest duża rywalizacja (konkurencja) między uczniami. Ale nie jest to konkurencja o osiągnięcia w nauce, ale o pozycję w grupie.
Im dalej w las, tym więcej drzew... Im bliżej matury, tym mniej zapału...
Według nauczycieli, uczniowie w miarę kontynuowania nauki tracą motywację: o ile 64% nauczycieli szkół podstawowych mówi, że ich uczniowie przykładają się do nauki, to w gimnazjum tak ocenia swoich uczniów jedynie 43% nauczycieli, a w szkołach ponadgimnazjalnych 36%!!!

l Zagadka gimnazjum
Największa agresja wobec nauczycieli i kolegów pojawia się w gimnazjach: zachowania aroganckie (chamskie) wobec nauczycieli odnotowuje 15% nauczycieli szkół podstawowych, 21% ponadgimnazjalnych, i aż 27% nauczycieli gimnazjów. A zachowania aroganckie (chamskie) wobec kolegów odnotowuje 35% nauczycieli szkół podstawowych, 34% ponadgimnazjalnych, i aż 49% nauczycieli gimnazjów. Gnębienie niektórych uczniów zauważa z kolei 23% nauczycieli szkół podstawowych, 31% ponadgimnazjalnych, i aż 39% nauczycieli gimnazjów.

l Twarze szkolnej przemocy między uczniami
Dominującymi w szkołach polskich formami przemocy między uczniami są:
- rozpowszechnianie szkodzących komuś kłamstw: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 31% uczniów, ale aż 62% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- werbalne obrażanie, wymyślanie: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 44% uczniów, ale aż 62% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- przymuszanie do zrobienia czegoś, czego nie chce się zrobić: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 11% uczniów, ale 34% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- pobicie: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 8% uczniów, ale aż 36% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- umyślne potrącenie, przewrócenie: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 29% uczniów, ale aż 50% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- zniszczenie jakiejś rzeczy osobistej (plecaka, zeszytu itp.): osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 10% uczniów, ale 32% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- zmuszenie do kupienia komuś czegoś (np. papierosów) za własne pieniądze: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 3% uczniów, ale 13% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- kradzież pieniędzy lub przedmiotów: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 14% uczniów, ale aż 43% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- werbalne obrażanie, wymyślanie: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 44% uczniów, ale aż 62% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;

l Twarze szkolnej przemocy nauczycieli wobec uczniów
Dominującymi w szkołach polskich formami przemocy nauczycieli wobec uczniów są:
- straszenie: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 11% uczniów, a 18% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- używanie wobec ucznia obraźliwych słów: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 16% uczniów, a 28% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- wyrzucenie za drzwi: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 15% uczniów, a 53% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;
- szturchanie, uderzenie, potrącanie: osobiście doświadczyło tego w tym roku szkolnym 6% uczniów, a 13% mówi, że przydarzyło się to któremuś z kolegów/koleżanek;

l Jak reagują ofiary przemocy?
76% uczniów, którzy padli ofiarą przemocy, nie zrobiło nic!!! Mówią, że "nic strasznego się nie stało" (38%), że "trzeba sobie radzić samemu" (23%), że "to i tak nic nie da, a może być jeszcze gorzej".Nauczycielowi poskarżyło się 12% ofiar przemocy.