Rany - od leżenia

GDZIE NAJCZĘŚCIEJ

Na powstawanie odleżyn najbardziej narażone są okolice kości krzyżowej, pośladki (na uwypukleniach kości, np. guzach kulszowych), kostki nóg i pięty, łokcie. Mogą się tworzyć w okolicach łopatek, grzbietu i w innych miejscach ciała narażonych na długotrwały ucisk. Łatwiej dochodzi do odleżyn w miejscach po urazach mechanicznych (otarcie, rozerwanie skóry, powstanie ran drążących, kąsanych np. przez konia) a także po oparzeniach termicznych lub chemicznych. Najbardziej narażeni na odleżyny są pacjenci oddziałów intensywnej terapii, neurologii (z porażeniami i niedowładami ciała), po ciężkich zabiegach chirurgicznych.

GDY TRWA UCISK

Skutki ucisku zależą od czasu jego trwania:
l po ok. 30 minutach ucisku - powstaje przekrwienie (zaczerwienienie) skóry);
l gdy ucisk trwa 2 do 6 godzin - stopniowo rozwija się niedokrwienie, które daje się odwrócić, jeśli w tym czasie ucisk zostanie przerwany;
l gdy ucisk trwa ponad 6 godzin - dochodzi do martwicy. Skóra i tkanka podskórna obumiera, co objawia się zasinieniem, które nie ustępuje po przerwaniu ucisku.
Następstwem martwicy jest owrzodzenie, czyli przewlekła rana - to końcowy etap tworzenia się odleżyny.

CZTERY RODZAJE RAN

Jak pielęgnować

Utrzymanie higieny ciała, to jeden z podstawowych obowiązków opiekuna chorego. Oto najważniejsze rady:
l Do mycia używać mydła o pH 5,5 lub szarego, które nie podrażnia skóry;
l Ważne jest dokładne wysuszenie skóry w okolicy fałdów, gdzie stykają się sąsiednie powierzchnie;
l Po umyciu natłuszczamy skórę oliwką lub 0,5 proc. kremem propolisowym, który działa antybakteryjnie, przywraca fizjologiczne pH i lepiej chroni przed powstawaniem odleżyn w porównaniu z innymi tradycyjnymi środkami;
l Do natarcia umytej, suchej skóry wykorzystuje się również talk (np. w formie żelu) lub maseczkę ziemniaczaną;
l Nie stosujemy jednocześnie środków natłuszczających i pudrów, ponieważ wtedy tworzy się skorupka, która uszkadza skórę;
l Po umyciu miejsca narażone na ucisk oklepujemy uwypuklona dłonią o złączonych palcach i delikatnie masujemy. Dzięki temu poprawiamy ukrwienie skóry, zwłaszcza gdy użyjemy spirytusu salicylowego lub kamforowego. Jednak nie stosujemy go zbyt często, gdyż wysusza podrażnioną okolicę ciała;
l Masaż wykonujemy przy użyciu oliwki lub 0,5 proc. kremu propolisowego;
l Nie rozcieramy gwałtownie i zbyt silnie ciała, by nie uszkodzić skóry i położonych głębiej tkanek;
l Tuż przed nacieraniem miejsca narażone na ucisk pocieramy kostkami lodu, umieszczonymi w worku z folii;
l Chorych szczególnie skłonnych do odleżyn nacieramy co dwie godziny.

Wyróżnia się cztery stopnie zaawansowania odleżyn, zależnie od ich głębokości i rozległości:
l pierwszy stopień - to uszkodzenie powierzchownej warstwy skóry;
l drugi - uszkodzenie skóry i tkanki podskórnej;
l trzeci - martwica obejmująca położone głębiej mięśnie;
l czwarty - zniszczone są wszystkie warstwy tkanek miękkich aż do struktur kostnych lub stawowych.

STARAJ SIĘ NIE DOPUŚCIĆ

Jakie łóżko

l Ustawiamy je tak, by dostęp do chorego był możliwie z każdej strony;
l Naciągamy prześcieradło i usuwamy okruchy;
l Wyłożenie łóżka owczą skórą z miękkim, gęstym futrem oraz dobra amortyzacja zmniejsza tarcie;
l Warto nabyć specjalny materac statyczny lub dynamiczny zmiennociśnieniowy. Wysokość materaca statycznego z gąbką poliuretanową powinna wynosić 12 cm;
l Korzystne jest używanie materaca z lateksu lub innego mikroporowatego tworzywa, najlepiej o falistej powierzchni;
l Skuteczne (chociaż drogie) są automatycznie sterowane materace zmiennociśnieniowe, zasilane powietrzem za pomocą kompresora. Dzięki zanikaniu ciśnienia i jego wzrostowi następuje masowanie i zwiększone ukrwienie części ciała narażonych na odleżyny.

Obłożnie chory w szpitalu czy w domu powinien być tak pielęgnowany, by nie dopuścić do odleżyn. Trzeba tu uwzględniać czynniki indywidualne, wpływające na powstawanie odleżyn jak ogólny stan zdrowia, otyłość lub wychudzenie, ograniczenie ruchomości lub niedowłady, nietrzymanie moczu czy stolca, brak czucia bólu, cukrzyca, miażdżyca czy inne choroby. Osoby opiekujące się obłożnie chorym (pielęgniarki, opiekunowie w domu) powinny zapoznać się z zasadami opieki na specjalnym szkoleniu.
Skuteczne zapobieganie odleżynom wymaga stosowania pomocniczego sprzętu odciążającego (specjalne poduszki, materace przeciwodleżynowe, podnośniki, wózki itp.) oraz nowoczesnych materiałów opatrunkowych. Chorym trzeba zapewnić zmianę pozycji ciała przynajmniej co dwie godziny, a pacjenci sprawni ruchowo powinni samodzielnie unosić się co 10 minut na ok. 10 sekund. Bardzo ważna jest dbałość o stan skóry, szczególnie w miejscach narażonych na odleżyny (staranna higiena, zapobieganie długotrwałej wilgoci).

JAK JE LECZYĆ

Odleżyny należą do ran trudno gojących się. Te lżejsze, I i II stopnia, można wyleczyć zachowawczo. Należy oczyszczać rany z tkanek martwiczych i stosować odpowiednie opatrunki, które przyspieszają proces gojenia. Trzeba pamiętać, że dopóki w ranie będzie dużo wysięku (zawierającego enzymy proteolityczne), nie będzie ona się goić i pokrywać naskórkiem. Opatrunki trzeba dostosować do fazy gojenia się rany: inne, gdy rana jest sucha z obecnością martwicy (czarny strup), inne - gdy jest wilgotna z oddzielająca się martwicą, inne - w okresie ziarninowania (kiedy powierzchnia rany staje się różowa i błyszcząca), a jeszcze inne - w ostatnim etapie gojenia, gdy na powierzchni pojawia się "młody" naskórek.
W zaawansowanych odleżynach (III i IV stopnia) niezbędne jest często leczenie operacyjne, które polega na wycięciu martwicy w całości, wyrównaniu wyniosłości kostnej i pokryciu ubytku tkankami pełnowartościowymi, np. płatem skórno-mięśniowym, przemieszczonym z sąsiadujących z raną miejsc zdrowych.