Michał Turonek opowiadał o fabryce Chemicznej w Hajnówce

Michał Turonek urodził się w Wilnie. Jest absolwentem Politechniki Szczecińskiej. Do Hajnówki przyjechał w styczniu 1959 roku. Był wieloletnim dyrektorem Zakładów Suchej Destylacji Drewna w Hajnówce.

- Fabryka Chemiczna była moim jedynym miejscem pracy podczas całej kariery zawodowej - mówi Michał Turonek. - W 1959 roku dyrektor Dobrzański zapytał: Panie inżynierze, chce pan iść do biura czy na produkcję? Chciałem na produkcję, bo na studiach wiele uczono, ale nigdy nie uczono, jak traktować ludzi i jak się do nich odnosić. Dostałem angaż w grupie V i przechodziłem wszystkie stanowiska w fabryce, poczynając od rozładunku drewna z wagonów.

W XX-leciu międzywojennym Hajnówka liczyła 150 mieszkańców, ale niemal z całej Polski przyjeżdżali tu robotnicy i 60 lat temu stała się miastem. W latach 70. XX wieku była drugim po Białymstoku ośrodkiem rozwoju przemysłu w województwie białostockim. Wtedy, przez odór ścieków fabrycznych, na rzekę Leśną mówiło się Śmierdziuszka. Teraz nad Leśną rodzice z dziećmi karmią kaczki, ale Chemiczna nadal kojarzy się z Hajnówką.

- Trzy główne zakłady w naszym mieście są nierozłącznie związane z historią Hajnówki. Możemy o nich mówić - żywiciele naszych rodzin - mówi Halina Wojskowicz, dyrektorka Miejskiej Biblioteki Publicznej w Hajnówce. - Choć Zakładów Suchej Destylacji Drewna w dawnym kształcie już nie ma, dla nas wszystkich jest to po prostu "Chemiczna".

Fabrykę zbudowali Niemcy w czasie I wojny światowej. Pracowało tu 1,5 tys. jeńców carskiej armii. Ponownie ruszyła w 1921 roku jako Fabryka Spółka Akcyjna w Hajnówce. W latach 1939-1941 była pod administracją władz radzieckich. Potem stała się niemiecka, a po wyzwoleniu Hajnówki 17 lipca 1944 roku jej reaktywacją zajęła się komendantura wojsk radzieckich.
Gdy Hajnówka została w Polsce, fabryka przyjęła nazwę Zakłady Suchej Destylacji Drewna. We wrześniu 1996 roku Hajnowskie Przedsiębiorstwo Suchej Destylacji Drewna zostało sprzedane spółce z zagranicznym kapitałem. Teraz jest to Gryfskand Zakład Produkcyjny Węgli Aktywnych w Hajnówce.

- Początkowo zakład zajmował się tylko suchą destylacją drewna - opowiada Michał Turonek. - Składniki drewna: celuloza, lignina, pentozany, ulegały termicznemu rozkładowi. Otrzymywano z tego kwas octowy, metanol, rozpuszczalnik acetonowy i węgiel drzewny. Proces ten oznaczał dużą uciążliwość dla środowiska. Powstające toksyczne ścieki nigdy nie były skutecznie oczyszczone. Dopiero spalanie parogazów w nowej retorcie Lambiotte'a zlikwidowało problem uciążliwości zakładu dla środowiska.

Hajnowska Chemiczna to głównie produkcja węgli aktywnych, która ruszyła w 1938 roku. W 1953 roku oddano do eksploatacji nowy wydział węgli aktywnych granulowanych.

- Dawna, przedwojenna sucha destylacja drewna już nie mogła funkcjonować i fizycznie została zlikwidowana - tłumaczy Michał Turonek. - Została zbudowana retorta Lambiotte'a, ale nadal przy produkcji powstawały ścieki. Dopiero my doprowadziliśmy do tego, że wszystko spalano w tej retorcie. Jedynie otrzymywało się węgiel. Byłą to technologia czysta, bo nie występowały ścieki.

Druga sprawa, to węgle aktywne, czyli ciąg produkcyjny, który był, jest i będzie. Niezależnie, kto jest właścicielem zakładu. Dlaczego? Bo to jedyna w Polsce produkcja bardzo ważnego asortymentu. Węgiel aktywny produkuje się do masek gazowych, dla wojska i celów cywilnych przeciw oparom amoniaku i kwasów.