Z dziejów osady Grudki

Osada swą nazwę wzięła od białoruskiego słowa "hrudok", oznaczającego teren podwyższony, pagórek. Wieś istotnie umiejscowiła się na wzgórku, po obu stronach szosy prużańskiej i kamienieckiej (królewskiej).Miejscowa ludność białoruska od samego początku nazywała osadę - Hrudki, natomiast przyjezdna ludność polska - Grudki. Tę drugą wersję w okresie międzywojennym przyjęto jako urzędową nazwę osady. Po wojnie zmieniono ją na Gródek. Powrót do nazwy Grudki nastąpił dopiero z dniem 1 stycznia 1989 roku, na podstawie zarządzenia Ministra - Szefa Urzędu Rady Ministrów.

Pierwsze budowle w nieistniejącej jeszcze oficjalnie osadzie pojawiły się już w 1897 roku, kiedy przeprowadzono linię kolejową z Hajnówki do Białowieży. Linia przecięła uroczysko Rassoszje i jednocześnie drogę łączącą Białowieżę z Prużaną i Kamieńcem. Przy niej wybudowany został dom z budynkami gospodarczymi dla dozorcy tego odcinka kolejowego.

Eksploatacja jeńców i puszczy

Do rozwoju osady przyczynili się okupanci niemieccy, którzy w Puszczy Białowieskiej pojawili się w sierpniu 1915 roku. W czasie wojny zbudowali tutaj tartak, do którego prowadziła jedna z odnóg wybudowanych przez nich kolejek leśnych. Maszyny do tartaku przywieźli z Belgii. Założyli także obóz dla jeńców wojennych, których wykorzystywano przy budowie sieci kolejek i eksploatacji drewna.

Obóz jeniecki w Grudkach obliczony był na 800 jeńców. W pojedynczych barakach mieściło się początkowo po 120 osób, później baraki te rozbudowano; nowszy typ mieścił 200 osób. W barakach urządzono kuchnie i jadalnie. Zbudowana została również wieża wodna z pompami.

Składem drewna w Grudkach kierował kpt. von Axthalb. Do składu doprowadzony był ślepy tor, który wraz z linią do ładowania liczył 400 m. Istniały trzy place, do których dochodziły oddzielne tory dojazdowe kolejki leśnej. Dziennie na składzie można było załadować 25-30 wagonów.

Tartak ośrodkiem rozwoju

W okresie międzywojennym przed torami, po prawej stronie, urządzono boisko do gry w piłkę nożną i siatkówkę, a nieco dalej strzelnicę. Przy tartaku funkcjonowało przedszkole dla dzieci robotników tartacznych. W osadzie była świetlica z bufetem. Tartak w latach 30. posiadał cztery traki. Jego maksymalna zdolność przetwórcza wynosiła 50 tys. metrów sześciennych, ale jej nie osiągano. Produkowano głównie materiał tarty iglasty, przeznaczony na rynek angielski i francuski. Poza tym wyrabiano w nim narty bez okucia. Produkowano również kajaki i wiosła.

Tartaczna kotłownia zasilała w światło całe osiedle. Tartak w Grudkach podlegał Dyrekcji Lasów Państwowych w Białowieży. W 1932 roku pracowało w nim ok. 300 robotników, a w 1937 - już 370. W latach 30. tartakiem kierował inż. Roman Barancewicz. Grudki stały się jednym z dwóch głównych w Puszczy węzłów kolejki wąskotorowej, drugi znajdował się w Hajnówce. Mieścił się tutaj punkt przeładunkowy drewna. Pracowało 12 parowozów.

Sklepy, karczma i letnie kuchnie

Ludność napływająca do Puszczy Białowieskiej z różnych regionów Polski przyczyniła się do rozbudowy osady. W 1921 roku istniało tu już 16 budynków mieszkalnych, zajmowanych głównie przez kierownictwo, mechaników, inżynierów. Robotnicy mieszkali początkowo w ziemiankach, dopiero później zaczęli stawiać baraki. W większych mogło się pomieścić ponad 20 rodzin. Ogółem osada liczyła 150 mieszkańców. W latach 30. mieszkało tu około stu rodzin. W Grudkach funkcjonowały trzy sklepy spożywcze - Stanisława Sydowa, Władysława Szutowicza i Czarneckiego oraz sklep galanteryjny Piotra Zabornego. W. Szutowicz prowadził też karczmę "Nowość". Tuż przed wybuchem wojny powstał sklep "Rodziny Leśnika", a przy tartaku założono tzw. kooperatywę.

W tamtym okresie swoistego kolorytu nadawały Grudkom tzw. letnie kuchnie - wolno stojące wiaty z dużą płytą nakrytą starymi żelaznymi podkładami z kolejki i chlebowym piecem. Spotykały się przy nich sąsiadki, na płycie stawiały swoje garnki i czajniki, piekły chleb i, oczywiście, oddawały się rozmowom.

W osadzie istniała ochotnicza straż pożarna, jej członkami byli przeważnie stali pracownicy tartaku. Kolejarze z kolei mieli własną orkiestrę dętą. Działały różne organizacje i stowarzyszenia.

Po 1 września 1939 roku przez Grudki, ze względu na położenie, przewijały się różne oddziały wojska. Na krótko utworzył się nawet komitet rewolucyjny. Nastały represje sowieckie, po nich niemieckie. Niemcy część urządzeń tartacznych z Grudek wywieźli do Hajnówki.

We współczesnych czasach

Tartak funkcjonował również przez dwa lata po wojnie. Zlikwidowany został w 1947 roku, w wyniku koncentracji przemysłu. Budynki zostały rozebrane i wraz z maszynami i urządzeniami tartacznymi przewiezione do Czarnej Wsi Białostockiej (obecnie Czarna Białostocka) i Rucianego. W 1961 roku w osadzie umieszczono siedzibę filii Ośrodka Remontowo-Budowlanego Lasów Państwowych w Augustowie, która została zlikwidowana w połowie lat 90.

W 1979 roku, w lesie obok osady, Nadleśnictwo Białowieża oddało do użytku turystom pole namiotowe. W 1995 roku przejął je przedsiębiorca Stefan Bajko z Białowieży i urządził na nim Camping Grudki, który funkcjonuje do dzisiaj.

W latach 80. Lasy Państwowe wybudowały w Grudkach kolonię budynków mieszkalnych dla pracowników leśnych. Przez szereg lat w okresie wakacyjnym w osadzie organizowano ochotnicze hufce pracy dla młodzieży licealnej z Białegostoku. Po likwidacji hotelu robotniczego urządzono w nim w 1997 roku kaplicę rzymskokatolicką.

W 2005 roku w pobliżu Grudek otwarto turystyczne przejście graniczne Grudki-Pererow. Obecnie w osadzie funkcjonuje prywatny tartak oraz nieduży sklep spożywczy. Mieści się tu także siedziba Leśnictwa Grudki (wcześniej - Leśnictwa Suche). W 1970 roku w Grudkach mieszkało 121 osób, w 1977 - 160 osób, w 1988 - 233 osoby, w 2008 - 194 osoby. Grudki administracyjnie podlegają gminie Białowieża, mają też status sołectwa.