Wojciech Hausner, Marek Wierzbicki – Sto lat harcerstwa

Dzisiejsza młodzież, która angielskim posługuje się czasem lepiej niż polskim z pewnością rozumie słowo skauting, a miejmy nadzieję, nie pamięta już idiotycznych „skautów piwnych”. Tak czy inaczej, wkrótce po wykoncypowaniu przez Roberta Baden-Powella idei organizacji kształtującej i wychowującej młodzież, opartej na małych zespołach rówieśników, którym stawiane są coraz trudniejsze wyzwania, trafiła ona na tereny rozerwane przez zaborców Polski. Angielskiego scouta szybko zamieniono na swojsko brzmiącego harcerza, wzorem wytrwałości i niezłomności miał być rycerz Zawisza Czarny, a pozdrowieniem „Czuwaj”.
Wraz z wybuchem I wojny światowej młodzi ludzie ruszyli w szeregi legionów, walczyli wszędzie tam, gdzie widzieli szansę na niepodległość Polski, największa ofiarę składając podczas walk z Sowietami o Lwów. Ten sam Lwów, gdzie powstała 1 Lwowska Drużyna Skautowa, protoplastka całego współczesnego harcerstwa. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości harcerstwo zaczęło rozwijać się bardzo dynamicznie. Miało taką siłę oddziaływania na młodzież, że już w 1926 roku polscy komuniści powołali Czerwone Harcerstwo TUR. To prawdziwe mające za symbol krzyż, miało oczywiście problem z koedukacją, szczęściem znalazło się wiele ambitnych kobiet, które chciały się poświęcić pracy wychowawczej z młodymi dziewczętami zgodnymi z ideałami harcerstwa.

Oprócz integracji młodzieży, ważną rolę pełniły dodatkowe atrakcje oferowane przez organizację. Obozy, biwaki, wyjazdy na narty, a od 1934 roku własny żaglowiec – „Zawisza Czarny”. W latach odbudowującej się po rozbiorach Ojczyzny był to niemały wysiłek, a jednak Związek Harcerstwa Polskiego dysponował pięknym szkoleniowym statkiem, rozbudowywał bazy, organizował spektakularne zloty. Idea skautingu wywarła też wpływ na środowiska polskich Żydów, z których wiele zakładało organizacje przypominające sposobem wychowawczym i strukturą ZHP.

Czas II wojny światowej, to chwile wielkiej próby i wielkiej ofiarności. Najlepiej opisaną, ale i najkrwawsza kartą jest rzecz jasna Powstanie Warszawskie. O służbie Szarych Szeregów pięknie pisał Aleksander Kamiński w „Kamieniach na szaniec”, ale po powojennym gwałtownym odrodzeniu ZHP, komuniści szybko pozbyli się go z władz związku, za nic mając 300 tysięcy harcerzy. Do 1956 roku walka z harcerstwem, indoktrynacja komunistyczna przybierała na sile. Później ZHP powoli reaktywowano, ale organizacja była łakomym kąskiem. Dwa lata później tak zwani „walterowcy” przewodzeni przez późniejsza legendę opozycji Jacka Kuronia, chcieli przejąć władzę w związku. A warto pamiętać, że była to również organizacja kadrowa, która wielu dorosłym zapewniała pracę, poza tym rosła jej baza lokalowa. W gierkowskim PRL już w 1973 roku powstała Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej. Paranoją tego tworu było zezwolenie na noszenie krzyża na piaskowej koszuli z uwiązaną u szyi czerwoną krajką. Jednak inaczej się nie dało. Dopiero strajki 1980 roku przyniosły ferment także w ZHP. Harcerstwo zaczęło się odradzać, ale też i zmierzać w stronę Kościoła katolickiego. Przetrwało stan wojenny, by już po 1989 roku zacząć się dzielić.

Autorzy z uwagą pochylają się również nad działalnością harcerzy poza granicami Polski, zarówno przed II wojną światową, jak i po niej. Wielkie wzruszenie wywołuje piękne kolorowe zdjęcie z IV Światowego Zlotu ZHP w Rising Sun w USA z 1988 roku. Ognisko rozpala białostoczanin Ryszard Kaczorowski, przyszły ostatni prezydent Polski na uchodźstwie, ale i w latach 1967-1986 przewodniczący ZHP poza granicami Kraju.

Wydana przez Instytut Pamięci Narodowej publikacja ozdobiona jest dziesiątkami pięknych historycznych fotografii, ukazujących twarze ówczesnych druhów, są też biogramy najważniejszych postaci, można nawet prześledzić, jak z biegiem lat zmieniało się przyrzeczenie harcerskie. Piękna praca, nie tylko dla byłych i obecnych harcerzy. To po prostu integralny fragment historii Polski ostatnich stu lat.

17 lutego o godz. 16.30 w Centrum Wystawienniczo-Konferencyjnym Archidiecezji Białostockiej, przy ul. Kościelnej 1A odbędzie się prelekcja prof. Marka Wierzbickiego "Na drogach Służby. Harcerstwo w dziejach Polski XX i XXI wieku" połączona z prezentacją książki "Sto lat harcerstwa".