Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Urok białowieskich stawów. Poznaj piękno Parku Pałacowego

Piotr Bajko
Staw wschodni w Białowieży o poranku
Staw wschodni w Białowieży o poranku
Turyści przybywający do Białowieży obowiązkowo zatrzymują się nad dwoma malowniczo położonymi stawami, w południowej części Parku Pałacowego. Robią zdjęcia, obserwują różne gatunki ptaków wodnych, zachwycają się krajobrazem. Oba stawy powstały pod koniec XIX wieku, a następnie nad nimi wybudowano pałac carski.

Każdy bez wyjątku turysta przybywający do Białowieży, zatrzyma na dłużej wzrok na dwóch malowniczych stawach, położonych w południowej części Parku Pałacowego. Ten, kto ma aparat fotograficzny na pewno zrobi zdjęcie na pamiątkę. Migawki ze stawami bardzo często pojawiają się w reportażach telewizyjnych, trafiają do filmów dokumentalnych czy oświatowych. Białowieskie stawy - to również wspaniałe miejsce do obserwacji różnych gatunków ptactwa wodnego, z których część ma tu swoje stanowiska lęgowe. To także idealne miejsce dla spotkań zakochanych.

Oba stawy powstały pod koniec XIX wieku. Z szerokiej i podmokłej w tym miejscu doliny rzecznej wybrano ziemię i użyto ją do pokrycia piaszczystego i kamienistego wzgórza, na którym w latach 1889-1894 wybudowano pałac carski. Łączna powierzchnia stawów w Parku Pałacowym wynosi obecnie około 5,7 ha, a średnia głębokość - 2,5 m.

Po dwie wyspy

Przez stawy przepływała pierwotnie rzeka Narewka. Oba stawy, wschodni i zachodni, o urozmaiconej i płynnej linii brzegowej, posiadały po dwie wyspy - jednej dużej i jednej małej. Z czasem mała wyspa na stawie zachodnim połączyła się z dużą wyspą, a mała wyspa na stawie wschodnim z północną linią brzegową stawu. Obie duże wyspy na początku były zadrzewione. Obecnie drzewa rosną tylko na wyspie stawu zachodniego, natomiast wyspa na stawie wschodnim pokrywa się krzewami. Stawy przedzielone są szeroką groblą, obsadzoną drzewami, po której turyści mogą wejść do Parku Pałacowego bezpośrednio z parkingu. W połowie grobli znajduje się obelisk upamiętniający polowanie Augusta III w 1752 roku - jest to najstarszy pomnik w tej okolicy.

Różne źródła wody

Do stawu wschodniego spływają wody niewielkiego stawku ze źródełkiem, położonego u podnóża skarpy. W okresie międzywojennym stawek zasilała także woda spływająca z kaskady zrobionej na skarpie przy południowej elewacji pałacu.

Na wschodniej granicy wschodniego stawu, w miejscu, w którym wpadała do niego rzeka Narewka, w momencie zakładania stawów wybudowano żelazną tamę systemu Puaré. Jej zadaniem było utrzymywanie wody na stałym poziomie oraz przepuszczanie wiosną spławianego drewna.
Ze stawu wschodniego wodę pobierał początkowo wodociąg pałacowy. Woda ulegała oczyszczeniu poprzez filtry biologiczne zlokalizowane w budynku obok stawu (późniejsza elektrownia). W roku 1927 w Parku Pałacowym wywiercono studnię głębinową, która od tej pory zaczęła zaopatrywać w wodę cały Park.

Tradycyjnie już, w okresie zimowym ze stawów pozyskiwano lód do pałacowych lodowni (chłodni). Czyniono to również w okresie międzywojennym i przez pewien okres po wojnie, nie tylko z myślą o potrzebach pałacu, ale też całej Białowieży.

Miejsce imprez i rekreacji

W okresie carskim i międzywojennym oba stawy udostępnione były dla rekreacji. Z przejażdżek łódkami po nich chętnie korzystały damy dworu carskiego oraz syn Mikołaja II, następca tronu - Aleksy. W wyzwolonej już Polsce, podczas uroczystych obchodów Święta Morza na stawach i rzece Narewce organizowano różne imprezy wodne. Odbywały się zawody kajakowe, konkursy wianków puszczanych na wodę, zawody pływackie. W latach 20. na zachodnim stawie odbywało się też świecenie wody w prawosławne święto Chrztu Pańskiego (19 stycznia).

Stawy kilkakrotnie w swej historii oczyszczane były z namułu i pogłębiane. Pierwsze takie prace po II wojnie światowej przeprowadzono w okresie od 1 kwietnia 1959 do 31 maja 1960 roku. Jednocześnie dokonano regulacji koryta rzeki na tym odcinku. Wartość prac wyniosła około 1,8 mln zł.

Gruntowna przebudowa

Niestety, po upływie około dziesięciu lat stawy wymagały ponownej gruntownej kosmetyki. Zarośnięte i brudne, poddawane były przez turystów stałej krytyce. Pod koniec 1972 roku powstał Społeczny Komitet Odbudowy Stawów w Białowieży, na czele z Teresą Marczewską z Warszawy. Doprowadziła ona do wykonania w czynie społecznym przez Biuro Projektów Wodnych Melioracji w Białymstoku wymaganej dokumentacji. Wartość prac oceniono na około 1,5 mln zł.

Do robót przy przebudowie, pogłębieniu i oczyszczeniu stawów przystąpiono w sierpniu 1973 roku. Wykonało je Rejonowe Przedsiębiorstwo Melioracyjne w Bielsku Podlaskim. Rzekę Narewkę puszczono nowym korytem, oddzielając ją od stawów groblą, aby nie przepływała przez nie i ich systematycznie nie zamulała. Prace trwały do sierpnia następnego roku. Środki na odbudowę wygospodarowała Powiatowa Rada Narodowa w Hajnówce.

Po upływie 35 lat, stawy ponownie wymagają przeprowadzenia gruntownej ich renowacji.

Taaaka ryba

W październiku 1975 roku w Parku Pałacowym ukończono budowę oczyszczalni ścieków, która dodatnio wpłynęła na czystość wód w stawach i samej rzece. W 1983 roku wykonano dodatkowy jaz zasilający stawy.

W styczniu 1987 roku przy Białowieskim Parku Narodowym utworzono Koło Polskiego Związku Wędkarskiego, któremu oddano w dzierżawę stawy w Parku Pałacowym. Koło zrzesza głównie mieszkańców Białowieży. Członkowie koła mają obowiązek przepracowania 2 dni w roku na rzecz parku (obkaszanie brzegów stawu etc.). Stawy parkowe od czasu do czasu są zarybiane. Przykładowo - w 1989 roku zarybiono je karpiem (60 kg), karasiem (30 kg) i amurem (10 kg). Narybek zakupiono ze środków koła wędkarskiego PZW przy BPN.

Na białowieskich stawach od 2005 roku urządzane są Zawody Karpiowe o Puchar Żubra. W 2005 roku w zawodach wzięły udział cztery dwuosobowe drużyny z Białowieży, Białegostoku i Kleszczel. Zwyciężyła para Andrzej Wasiluk i Jerzy Filipczuk z Białowieży, która złowiła dwa amury o wadze po 10 kg. W 2007 roku do zawodów przystąpiło 6 dwuosobowych drużyn z Białowieży, Białegostoku, Czarnej Białostockiej i Grabówki. Puchar zdobyła para Jerzy i Zbigniew Szymaniukowie z Grabówki. Złowiony przez nich karp ważył 6,30 kg.

Udanymi połowami mogą pochwalić się także członkowie parkowego koła PZW. Np. w 1992 roku Jerzy Filipczuk z Pogorzelec złowił w stawie szczupaka o wadze 9,90 kg i długości 1,30 m.

Na stawach w Parku Pałacowym sporadycznie zdarzają się przypadki śnięcia ryb. Np. w lipcu 1955 roku, wskutek silnej ulewy, która przeszła nad Białowieżą (w ciągu 7 godzin spadło 48,1 mm opadów) na stawach i rzece nastąpiło wylanie wód, które zmętniały, a na wierzchu pojawiły się tłuste plamy. W dniu 16 lipca zauważono pierwsze objawy śnięcia. W dwa dni później Dyrekcja BPN zarządziła czyszczenie stawów, spalono wówczas kilkanaście ton martwych ryb. Znaczne ilości ryb w stawach udusiły się także wskutek tzw. przyduchy, do której doszło w lutym 1982 roku.

W ostatnich latach Rada Gminy Białowieża domaga się od dyrekcji Białowieskiego Parku Narodowego przywrócenia wykorzystywania stawów do celów rekreacyjnych . Nie zezwalają jednak na to obowiązujące obecnie przepisy.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na poranny.pl Kurier Poranny