Testament. Zobacz, jak jego zapisy wpływają na rodzinny majątek.

Ponad dwieście osób w minioną sobotę skorzystało z możliwości porozmawiania z notariuszami. Byli to mieszkańcy Białegostoku, ale także osoby, które przyjechały np. z Łap, Sokółki, Moniek i Siemiatycz.

Przedstawiamy niektóre pytania i odpowiedzi dotyczące prawa spadkowego – na podstawie materiałów przygotowanych przez Krajową Radę Notarialną.

Czy ważniejszy jest testament sporządzony przed notariuszem czy testament własnoręczny?

– Zgodnie z prawem spadkodawca może:

– napisać testament w całości pismem ręcznym, podpisać go i opatrzyć datą,

– sporządzić testament w formie aktu notarialnego, a więc udając się do kancelarii notarialnej,

– sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

Są to tzw. testamenty zwykłe.

Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Jest to jeden z testamentów tzw. szczególnych.

Należy pamiętać, że testament własnoręczny nie wymaga potwierdzenia przez świadków.

Wszystkie testamenty sporządzone zgodnie z przepisami prawa są tak samo ważne niezależnie, czy sporządzone zostały własnoręcznie czy w formie aktu notarialnego czy też innej przewidzianej prawem formie.

Czy można odwołać testament spisany u notariusza?

– W każdej chwili można oczywiście odwołać zarówno poszczególne postanowienia, jak również cały testament notarialny.

Czy mogę zrobić testament wspólnie z mężem?

– Zwłaszcza w sytuacji, kiedy małżeństwo pozostaje we wspólności majątkowej i ma tylko jedno dziecko, klientom naturalne wydaje się sporządzenie jednego testamentu, w którym wyznaczony zostanie jeden spadkobierca obydwojga małżonków. Polski system prawny nie dopuszcza jednak testamentu wspólnego. Małżonkowie muszą sporządzić osobne testamenty – tym bardziej, że w większości przypadków jedno z nich przeżyje drugie.

Mam dwoje dorosłych dzieci. Czy po śmierci żony będzie do mnie należeć tylko jedna trzecia naszego domu?

– Szczególne problemy występują wówczas, kiedy jakaś rzecz (mieszkanie, działka budowlana) były przed śmiercią spadkodawcy objęte wspólnością ustawową z małżonkiem zmarłego. W takim przypadku przedmiotem spadku jest połowa nieruchomość.

Pamiętać należy, że ułamkowy udział w nieruchomości (współwłasność) nie oznacza, że stajemy się wyłącznymi właścicielami oznaczonej części nieruchomości (np. pierwszego piętra domu). Istotą współwłasności jest to, że mamy określony ułamkowy udział w każdym centymetrze kwadratowym gruntu i w każdej cegle naszego domu. Można natomiast dokonać podziału do korzystania i umówić się, że poszczególni współwłaściciele będą korzystać z określonych części nieruchomości.

Jeśli jest testament, to czy trzeba jeszcze potwierdzać prawa do spadku?

– Konieczność potwierdzenia praw do spadku w sądzie lub u notariusza może wydawać się zbędną biurokracją, bo testament wszystko jasno określa. Trzeba jednak pamiętać, że spadkobierca, szczególnie względem osoby trzeciej, może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym notarialnym aktem poświadczenia dziedziczenia.

Jak zapisać mieszkanie wnuczkowi, żeby ono było jego własnością po mojej śmierci?

– Darowizna i testament bywają często utożsamiane. Zdarza się, że niektórzy chcą przenieść własność nieruchomości z zastrzeżeniem, że nastąpi to dopiero po śmierci – a to jest oczywiście niemożliwe. W tym przypadku należy spisać testament.

Czy żeby poświadczyć dziedziczenie u notariusza, siostra musi przylatywać specjalnie z Ameryki?

– Notarialne poświadczanie dziedziczenia bardzo szybko zdobywa popularność. Procedura jest krótsza i mniej stresująca niż sądowa. Istnieją jednak sytuacje, w których potwierdzenie praw do spadku u notariusza jest niemożliwe lub utrudnione.

Pierwszym etapem notarialnego poświadczenia dziedziczenia jest sporządzenie protokołu dziedziczenia, który zawiera między innymi oświadczenia wiedzy co do potencjalnych spadkobierców zmarłego oraz istnienia testamentu. Właśnie dlatego konieczna jest osobista obecność wszystkich potencjalnych spadkobierców – tego typu oświadczeń nie można składać przez pełnomocnika.

Chcę wydziedziczyć syna. Moja wnuczka jest dobra dla mnie i to dla niej chcę zapisać mój majątek. Czy wystarczy spisać testament? Czy syn jednak coś musi dostać?

– Testament sporządza się przede wszystkim wtedy, gdy chce się zmienić ustawowy porządek dziedziczenia (zmienić krąg spadkobierców). Na przykład, gdy chcemy, żeby spadkobiercą było nie dziecko, ale od razu wnuczka, albo gdy nie chcemy, żeby spadkobiercami byli i małżonek i dzieci, ponieważ pragniemy, by majątek przypadł jednemu z nich.

Wiele osób jest przekonanych, że pominięcie w testamencie spadkobiercy ustawowego (na przykład dziecka) powoduje jego wydziedziczenie. Jednak jest inaczej. W prawie polskim wydziedziczenie nie jest równoznaczne z pominięciem kogoś w testamencie, ale oznacza pozbawienie osoby bliskiej tak zwanego zachowku. Spadkobiercy testamentowi nie muszą go wypłacać wydziedziczonemu spadkobiercy ustawowemu. Wydziedziczenie musi jednak być podparte określonymi przesłankami i nie ma tu dużej dowolności. Niespełniające wymogów wydziedziczenie będzie bezskuteczne. Wydziedziczenie wymaga oddzielnego oświadczenia w testamencie.

Tak więc, spadkodawca może dokonać wydziedziczenia tylko w testamencie. Nie wystarczy przy tym jedynie stwierdzić, że kogoś się wydziedzicza. Musi wskazać przyczynę takiego wydziedziczenia, spośród tych, które przewiduje kodeks cywilny.

Spadkodawca może zatem wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli:

– wbrew jego woli, uprawniony do zachowku postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (na przykład związał się ze środowiskiem przestępczym, jest uzależniony od narkotyków bądź alkoholu itd.) lub

– dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci lub

– uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (na przykład zerwał wszelkie kontakty, nie wykazuje zainteresowania osobą spadkodawcy i jego potrzebami – brak opieki w chorobie, zniedołężnieniu itp.).

Spadkodawca, dokonując wydziedziczenia, nie musi – podając w testamencie przyczyny tego rozporządzenia – powtarzać słów ustawy. Wystarczy, że przyczyna wydziedziczenia zostanie określona opisowo, ale na tyle precyzyjnie, żeby można było przypisać jej zaistnienie przynajmniej jednej ze wskazanych okoliczności ustawowych.

Ojciec żyje z przyjaciółką i w testamencie zapisał jej dom. Czy dla mnie – jako córki coś będzie się należało po jego śmierci?

– Najbliższej rodzinie zmarłego przysługuje zachowek. Jest to prawo do pieniężnej rekompensaty od spadkobiercy testamentowego, przysługujące określonym osobom bliskim spadkodawcy, których pominął on w testamencie i nie wyposażył inaczej.

Zachowek to ochrona wąskiego kręgu osób bliskich spadkodawcy, tj. zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonka i rodziców spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, w konkretnej sytuacji.

Zachowek nie przysługuje więc innym krewnym, na przykład rodzeństwu, dziadkom czy kuzynom. Jeżeli więc zmarły pozostawia małżonka i dzieci, które byłyby powołane do spadku z ustawy, a oni nie dziedziczą wskutek sporządzenia testamentu (bowiem testator powołał do spadku wyłącznie np. wnuczkę czy sąsiadkę), wówczas małżonek i dzieci mają prawo do zachowku. Podobnie jest w sytuacji, gdyby zmarły nie miał dzieci i małżonka, a żyją jego rodzice, wówczas są oni uprawnieni do zachowku.

Zachowek przysługuje, jeżeli uprawniony nie otrzymał go wcześniej w postaci darowizny od spadkodawcy, bądź w postaci powołania do spadku albo zapisu.

Zachowek ma określoną wysokość. W zasadzie jest to 1/2 wartości udziału, który uprawnionemu przypadłby przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli jednak uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jest małoletni, zachowek wzrasta do 2/3 wartości udziału. Przykładowo: spadkobierca, mający małżonka i jedno dziecko pełnoletnie, ustanawia spadkobiercą wnuka. Wówczas małżonek i dziecko mogą domagać się od wnuka zachowku o wartości po 1/4 części spadku każdy.

Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem trzech lat od ogłoszenia testamentu.