Test Wiedzy o Historii Białegostoku. Między światowymi wojnami

A więc rozpocznijmy kolejną historyczną wycieczkę. Zacznijmy od ulicy Świętojańskiej gdzie w latach 1925-1930 wybudowany został zespół domów mieszkalnych nazywany kolonią urzędniczą. W jej budynkach znajdowały się rotacyjne mieszkania służbowe pracowników urzędów Wojewódzkiego, Miejskiego, Ziemskiego, Izby Skarbowej i Sądu Okręgowego.

To pamiątka, a może konsekwencja wydarzeń, które miały miejsce w 1919 roku. A zaczęło się tak. W listopadzie 1918 roku niepodległość tylko na kilka dni zawitała do Białegostoku. Był to efekt szybko zmieniającej się sytuacji międzynarodowej. Od 24 listopada 1918 roku zaczęły obowiązywać postanowienia tak zwanej umowy kowieńskiej, na mocy której białostocczyzna stała się częścią kordonu pomiędzy zachodem a wschodem, na którym pomimo zakończenia wojny pozostawało ponad pół miliona żołnierzy niemieckich. Dopiero 19 lutego 1919 roku, po zakończeniu ewakuacji Niemców, do Białegostoku weszły pierwsze polskie oddziały. Tuż przed ich wkroczeniem powstał w Białymstoku Tymczasowy Komitet Miejski z Józefem Karolem Puchalskim na czele. Musiał on zapewnić bezpieczeństwo mieszkańcom, zaopatrzyć ich w żywność i opał. Ale najważniejszym zadaniem było przygotowanie pierwszych wolnych wyborów samorządowych. Sytuację w mieście skomplikował dekret z 10 maja 1919 roku, na mocy którego rozszerzono jego granice. Do Białegostoku włączono wówczas Antoniuk, Białostoczek, Dojlidy, Dziesięciny, Marczuk, Ogrodniczki, Pieczurki, Skorupy, Starosielce, Słobodę, Wygodę, Wysoki Stoczek, Zacisze i letniska w Zwierzyńcu. W ten sposób powstał Wielki Białystok. W tym nowym kształcie miasta po przeprowadzeniu spisu ludności w sierpniu 1919 roku stwierdzono, że liczba mieszkańców Białegostoku przekroczyła 80 tysięcy. Największą grupę wyznaniową tworzyli Żydzi, których było 53,7 proc., katolicy stanowili 40,2 proc., ewangelicy 3,2 proc., a prawosławni 2,8 proc. W tych samych dniach, 3 sierpnia 1919 roku, ustawą sejmową utworzone zostało województwo białostockie. Fakt ten przyjęto entuzjastycznie. Pisano, że „oto w czwartek Sejm Ustawodawczy obdarzył Białystok szczęściem. Ze zwykłego miasta powiatowego, które żyło tylko dzięki przemysłowi i handlowi, podniósł je do godności stolicy województwa białostockiego”.

W 1920 roku zapadła decyzja, że siedzibą Urzędu Wojewódzkiego będzie pałac Branickich. Pierwszym wojewodą został Stanisław Bądzyński (1919-1920). Po nim urząd ten sprawowali: Stefan Popielawski (1920-1924), Marian Rembowski (1924-1927), Karol Kirst (1927-1930), Marian Zyndram-Kościałkowski (1930-1934), Stanisław Pasławski (1934-1936), Stefan Kirtiklis (1936-1937) i Henryk Ostaszewski (1937-1939).

7 września 1919 roku odbyły się oczekiwane wybory samorządowe, które zostały zbojkotowane przez ludność żydowską. W ich wyniku pierwszym prezydentem miasta został Bolesław Szymański. Jego następcami byli: Michał Ostrowski. (1928) Wincenty Hermanowski (1928 -1932) i Seweryn Nowakowski (komisarz rządowy 1932 - 1934, a w latach 1934 1939 prezydent). Ale budowanie struktur wojewódzkiego Białegostoku zostało dramatycznie przerwane. 28 lipca 1920 roku Białystok zajęli bolszewicy, którzy powołali tu Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski - namiastkę rządu przyszłej w ich planach, komunistycznej Polski. Na szczęście w sierpniu rozpoczęła się bitwa warszawska nazwana Cudem nad Wisłą. W jej konsekwencji 22 sierpnia rozegrała się bitwa o Białystok. Jej bohaterem był kapitan Józef Marski-Marjański.

W tym historycznym spacerze po ulicy Świętojańskiej nie sposób pominąć dawnej fabryki Eugeniusza Beckera czyli dzisiejszej galerii Alfa. W 1919 roku białostocki przemysł włókienniczy był zrujnowany. Na skutek działalności Rosjan, a później Niemców „utracił większość parku maszynowego, kapitały ulokowane w rosyjskich bankach oraz posiadane zasoby surowcowe”. W 1922 roku w mieście czynnych było 113 fabryk włókienniczych. W 1922 roku największymi w mieście zakładami były: fabryka kołder I. Flakiera, fabryka sukna i kołder Markusa, fabryka sukna i kołder Nowików, fabryka sukna i kołder Poreckiego i Gawieńskiego, fabryka sukna i kołder Preismana, fabryka sukna Szoena. Główną bolączką białostockiego przemysłu było zamknięcie rosyjskiego rynku. Nowych możliwości szukano w Chinach, a nawet w Afryce Południowej. Światowy kryzys gospodarczy pogorszył i tak trudną sytuację. W 1927 roku w mieście działało 197 zakładów włókienniczych, a w 1934 roku już tylko 76.

Na zapleczu ulicy Świętojańskiej z jej historycznymi pamiątkami po wojewódzkiej administracji i przemyśle, w 1932 roku z inicjatywy wojewody białostockiego Mariana Zyndram-Kościałkowskiego przystąpiono do prac projektowych przy zakładaniu Plant. Był to element dalekosiężnego planu porządkowania przestrzeni miejskiej. Autorem projektu i późniejszym kierownikiem „Plantacji Miejskich” został Stanisław Grala. Istotną rolę przy tych pracach odegrał Józef Blicharski nauczyciel rysunków w Seminarium nauczycielskim. Reprezentacyjną aleję Plant wytyczono tak, aby łączyła park Józefa Poniatowskiego, będąc przedłużeniem ulicy Elektrycznej, z parkiem 3 Maja. W 1934 roku rozpoczęto ich realizację. Wzdłuż ulic Wersalskiej (Akademickiej) i Legionowej, powstały aleje spacerowe, które decyzją rady miejskiej nazwano imieniem Mariana Zyndram-Kościałkowskiego. Po przeciwnej stronie alei, wzdłuż ulicy Mickiewicza, założone zostało rosarium z malowniczymi pergolami i centralnie usytuowanym stawem. Stanowiły one piękne dopełnienie wzniesionych wcześniej gmachów Sądu Okręgowego i Izby Skarbowej. Wszystkie prace zakończono w 1936 roku. Ten kwartał miasta zaczęto słusznie nazywać dzielnicą reprezentacyjną Białegostoku. Jej dopełnieniem była dzisiejsza ulica Akademicka. W 1937 roku rozpoczęto na niej budowę willi prezydenckiej. Białostoczanie z lekkim przekąsem nazwali ją „biały dom”. W zamyśle władz był to dom prezydencki, w którym mieli mieszkać następcy Seweryna Nowakowskiego. Niestety okazał się on ostatnim prezydenckim lokatorem tej willi.

W Białymstoku do rangi symbolu międzywojnia urasta budowa kościoła św. Rocha. Pierwsze wykopy rozpoczęto w 1926 roku. Jego wznoszenie było niezwykłym aktem poświęcenia białostoczan, którym przewodził ksiądz Adam Abramowicz. Ale też i powstało wybitne dzieło architektury sakralnej.

Białystok w ostatnich latach poprzedzających wybuch II wojny światowej nabrał głębszego oddechu. Zaczęto przezwyciężać wiele trudności, które wcześniej tamowały jego rozwój. Powstawały nowe budynki - teatr, obiekty sportowe, ruszyła budowa kanalizacji. Niestety przerwała je wojna, która zniweczyła te wszystkie dokonania i wysiłki.

Test wiedzy o historii Białegostoku

Od 11 grudnia w Magazynie „Porannego” publikujemy teksty o Białymstoku, przygotowane przez historyków, w których będą odpowiedzi na wiele pytań z testu.