Społecznicy proszą konserwator zabytków o objęcie ochroną ciekawych obiektów. Wśród nich m.in. dom przy ul. Wiktorii 9

Mamy w mieście oczywiście wiele innych równie ważnych budynków, jednak od czegoś trzeba zacząć. Ale to że na przykład dawna synagoga przy ul. Branickiego 3 nie figuruje w rejestrze zabytków to po prostu wstyd - mówi Barbara Tomecka z białostockiego oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami.

Lada dzień złoży do wojewódzkiej konserwator zabytków wniosek o wpis do rejestru pięciu ciekawych obiektów. Ten przy ul. Branickiego 3 powstał w latach 1899-1901 jako żydowska bożnica.

Nazwano ją na cześć zmarłego trzy lata wcześniej rabina Samuela Mohilewera. Pierwotny projekt (z 1897 roku) zakładał powstanie budynku pełnego neogotyckiego przepychu. Władze carskie się na to nie zgodziły. Ostatecznie zrezygnowano m.in. z dachu typu francuskiego i wielu ozdób na elewacji. Mimo wszystko jednak budynek i tak prezentował się bardzo okazale, czego niestety a naszych czasach trudno się doszukać.

O Branickiego 3: Ul. Branickiego. Nowa siedziba rady miasta bez parkingu, ale z tarasem widokowym

W latach 50. XX wieku zdobienia zostały skute, a dach przebudowany. Obiekt, podobnie jak ten o adresie "Branickiego 1" został przejęty przez Milicję Obywatelską. Działał tu klub milicyjny oraz kino. W marcu 1968 roku budynek przekazano klubowi Gwardia. Dawne kasyno oficerskie zostało przerobione na salę gimnastyczną. W miejscu milicyjnej sceny powstał zaś ring do walk bokserskich.

Władze miasta planują przeznaczyć budynek na nową siedzibę rady miasta. Od lat jednak nic w tym kierunku nie jest robione.

Kolejnym budynkiem, który TOnZ widziałoby w rejestrze jest modernistyczna kamienica przy ulicy Mickiewicza 11.

- Zbudowano ją w latach 1933-34 według projektu słynnego architekta Rudolfa Macury dla dr. Stanisława Bełdowskiego, ordynatora szpitala zakaźnego. W latach 1999-2000 przeprowadzono w nim gruntowny remont i zaadaptowano na restauracje - podkreśla Barbara Tomecka.

Rudolf Macura zaprojektował wiele białostockich obiektów użyteczności publicznej, m.in.: Zakład Wychowawczo-Rzemieślniczy p.w. św. Józefa przy ul. Słonimskiej 8 i zabudowania Misji Barbikańskiej przy ul. św. Rocha 25. Jego autorstwa jest też m.in. drewniana willa Jadwigi i Jana Wolterów przy ul. Słonimskiej 31.

O Rudolfie Macurze: Rudolf Macura - architekt, malarz, działacz kultury (zdjęcia)

Z ważną postacią historii miasta związany jest też dom przy przy ul. Wiktorii 9, o którego wpis do rejestru TOnZ również wnioskuje. Mowa o znanym białostockim malarzu Czesławie Sadowskim, który właśnie mieszkał tu przed II wojną światową.

Jak mówił na naszych łamach Zbigniew Klimaszewski ze stowarzyszenia Nasze Bojary, artysta był autorem m.in. cyklu drzeworytów ukazujących zabytki Białegostoku i Supraśla oraz albumu z karykaturami znanych białostoczan.

Bojarska historia: Bojary. Historia dzielnicy zapamiętana w domach

- Uczestniczył w najważniejszych białostockich wystawach, na których odnosił znaczne sukcesy. W 1929 r. wyjechał na stypendium do Paryża, gdzie zorganizował dużą wystawę swoich prac. Wystawa ta zyskała wielkie uznanie środowisk polonijnych, a odwiedzili ją m.in. Maria Curie-Skłodowska i wnuczka polskiego wieszcza - Maria Mickiewiczówna - podkreślał Zbigniew Klimaszewski.

Według TOnZ-u do rejestru powinna też trafić kaplica przy ul. Szkolnej 2A, którą zresztą już od zeszłego roku interesują się służby konserwatorskie.

Dzieje kaplicy: Między Wschodem a Zachodem. Spór o wiekową kaplicę trwa dwanaście lat

Budynek, jako cerkiew śwśw. Cyryla i Metodego, została zbudowana w latach 1900-1901. Dekadę wcześniej wzniesiono budynek, który dziś jest połączony z kaplicą i w którym przez wiele lat mieściła się szkoła kolejowa. Dziś mieści się tu katolicka podstawówka, a ta część budynku należy do miasta. Natomiast kaplica jest jedynym miejscem w Białymstoku, gdzie można uczestniczyć w mszach w języku łacińskim. Od lat w - działającej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji - komisji regulacyjnej toczy się postępowanie dotyczące m.in. tego budynku. W 2006 roku strona prawosławna wystąpiła bowiem o zwrot mienia.

TOnZ zainteresowało się też cmentarzem żydowskim w Knyszynie. - Założono go pomiędzy 1750 a 1786 rokiem na terenie dawnych sadzawek królewskich. Powiększono go ok. 1927-28 roku - mówi Barbara Tomecka.

Wojewódzka konserwator zabytków Małgorzata Dajnowicz komentuje, że wniosek TOnZ-u zostanie oczywiście rozpatrzony. - Będziemy decydować, gdy pismo trafi do naszego urzędu - podkreśla.