Puszcza Białowieska i jej ludzie: Dmitrij Dołmatow

Dmitrij J. Dołmatow urodził się w początku XIX wieku. Ukończył Instytut Leśny w Petersburgu. Przepracował 25 lat w korpusie leśniczych, w tym 10 lat jako gubernialny leśniczy w Grodnie, następnie w Permie i Nowogrodzie. Leśniczym guberni grodzieńskiej został w 1842 roku. Podlegała mu wówczas Puszcza Białowieska. Wykazywał nią szczególne zainteresowanie.

Oswajał żubry

W latach czterdziestych XIX wieku Dołmatow prowadził w Puszczy Białowieskiej odłowy żubrów, w celu ich oswajania poprzez hodowlę w zagrodzie. W dniu 20 lipca 1846 roku pod jego kierownictwem odłowiono 6 żubrząt nad rzeką Hwoźną, które następnie umieszczono w zagrodzie hodowlanej. W lipcu 1847 roku para tych żubrząt została wysłana do ogrodu zoologicznego w Londynie. Kolejne dwa żubrzęta przekazano Leopoldowi Walickiemu, który w swoim folwarku Wilanowo prowadził próby krzyżowania żubra z bydłem domowym.

W dniu 22 października 1847 roku Dołmatow odłowił w Puszczy 5-letnią żubrzycę, która 7 maja 1848 roku dała potomstwo. Była ona przetrzymywana w zagrodzie otoczonej wysokim płotem. W maju 1848 roku parę odłowionych i hodowanych w zagrodzie żubrząt wraz z ośmioma innymi sztukami odprawiono do Carskiego Sioła pod Petersburgiem.

Dołmatow zarządzał też specjalne obławy na drapieżniki w Puszczy Białowieskiej, dzięki czemu z czasem niedźwiedzie w niej zostały wytępione, a wilki widywano tylko wówczas, gdy przyszły z zewnątrz.

Projekty urządzeniowe Puszczy

Leśnik ten przygotował również opis guberni grodzieńskiej pod względem gospodarskim, handlowym i przemysłowym, z opisem Puszczy Grodzieńskiej oraz opis obwodu białostockiego. Był też autorem kilku projektów związanych z podległymi mu lasami. Jeden z nich dotyczył urządzenia systemu wodnego w Puszczy Białowieskiej, w celu ułatwienia komunikacji i spławu drewna. Dołmatow chciał połączyć Niemen i Bug z kilkoma rzeczkami, przepływającymi właśnie przez Puszczę Białowieską. Postulował połączenie kanałem Narwi i Swisłoczy. Inny projekt przewidywał utworzenie w Białowieży wzorcowej szkoły dla kształcenia "sług leśnych, strzelców i t.d.".

Za rządów Dmitrija Dołmatowa, w latach 1843-1846 przeprowadzono prace urządzeniowe w Puszczy Białowieskiej. Puszczę pocięto wówczas na 666 oddziałów o wymiarach 2 x 1 wiorstę. W 1845 roku wybudowano w Białowieży obszerny budynek, przeznaczony dla wyższej administracji rządowej. Jednym z pierwszych jego gości był właśnie D. Dołmatow. Towarzyszył on także hr. Pawłowi Dmitriewiczowi Kisielowowi - ministrowi dóbr państwowych podczas jego polowania w Puszczy Białowieskiej w 1847 roku. Niewykluczone, że z osobą D. Dołmatowa wiąże się w jakiś sposób uroczysko Dołmackij Kamień w oddziale 230 Puszczy Białowieskiej. Uroczysko pod taką nazwą odnotowane zostało przez Jana Jerzego Karpińskiego w "Spisie uroczysk Puszczy Białowieskich" (1937). W innych źródłach uroczysko to występuje pod nazwą Dołmatow Kamień.

Leśnik i publicysta

D. Dołmatow opublikował kilkanaście prac poświęconych historii i przyrodzie Puszczy Białowieskiej oraz żubrom i ich oswajaniu. Pierwsza publikacja ukazała się w roku 1846 w petersburskim czasopiśmie "Illustracija". Dwa lata później w wydawanych w Londynie "Proceedings of the Royal Zoological Society" zamieszczono tekst pt. "Note on the capture of the aurochs (Bos urus Bodd.)". Ukazały się także artykuły w petersburskim "Sowremienniku" i "Gazetie Lesovodstwa i Ochoty". Obfity w publikacje był rok 1849. Pojawiły się one w wileńskim "Pamiętniku Naukowym i Literackim" (opublikowano w nim także wiersz pt. "Puszcza Białowieska"), w "Bibliotece Warszawskiej" oraz w "Lesnom Żurnale" i londyńskich "Annales of Natural History". W 1855 roku Dołmatow opublikował kilka artykułów w dodatku do "Gazety Lesowodstwa i Ochoty" oraz szkic o historii Puszczy Białowieskiej w petersburskim "Żurnale Ministerstwa Gosudarstwiennych Imuszczestw.

W 2007 roku w "Mateczniku Białowieskim" (Nr 1) ukazała się "Notatka o schwytaniu żubrów w Puszczy Białowieskiej" autorstwa D. Dołmatowa, w tłumaczeniu z angielskiego i francuskiego przez Piotra Daszkiewicza i Tomasza Samojlika.

Publikacje na temat hodowli i oswajania żubra przyniosły Dmitrijowi Dołmatowowi rozgłos w świecie nauki. Zapewniły mu one wybór na rzeczywistego członka Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Dołmatow, dzięki staraniom Rodericka Murchisona (1792-1871) - brytyjskiego geografa i stratygrafa, otrzymał od Londyńskiego Towarzystwa Zoologicznego złoty medal z napisem "Panu Dołmatowowi w dowód uznania za zasługi".

Leczył, pomagał artystom

Dołmatow znał i przyjaźnił się z wieloma luminarzami nauki i literatury, m.in. z wybitnym rosyjskim leksykografem i pisarzem Władimirem Iwanowiczem Dalem (1801-1872), czy wybitnym polskim powieściopisarzem, poetą i historykiem Józefem Ignacym Kraszewskim (1812-1887). Od W. I. Dala otrzymywał listy i książki oraz nauczył się podstaw homeopatii.

W dniu 4 stycznia 1869 roku Dołmatow otrzymał skierowanie do Wiatki (od 1934 - Kirow), gdzie kierował miejscowym urzędem pocztowym. Poza tym zajmował się leczeniem chorych. Leczył ludzi także w Ufie. Bardzo szybko zyskał sławę dobrego i dostępnego lekarza, zwłaszcza wśród biednych.

Dmitrij Dołmatow opiekował się i pomagał ludziom sztuki. Znanemu malarzowi rosyjskiemu - Wiktorowi Wasniecowowi umożliwił podjęcie studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Wspomagał też znanego polskiego rysownika, ilustratora i malarza Michała Elwiro Andriolli (1836-1893), podczas jego pobytu na zsyłce w Wiatce (w latach 1866-1871). Córka Dołmatowa - Nadieżda pobierała u Andriollego naukę rysunku.

Dołmatow miał dwóch synów. Jeden z nich - Konstanty - zgromadził bogatą kolekcję ludowych ornamentów. Drugi - Mikołaj - zginął w wieku 34 lat w walce z Turkami, jako serbski wolontariusz.

Dmitrij J. Dołmatow był wielokrotnie nagradzany. Posiadał ordery św. Włodzimierza 4-go stopnia i św. Stanisława 2-go stopnia z koroną imperatorską oraz medal Wojny 1853-1856. Uhonorowano go także dyplomami za 25 i 35 lat nienagannej służby. Car osobiście wręczył mu pierścień z brylantami w nagrodę za służbę dla kraju. Zmarł w lutym 1877 roku.