Prawo: jak przeprowadzić odwołanie darowizny

Każdy z nas ma prawo swobodnie dysponować poszczególnymi częściami swojego majątku. Umowa darowizny jest właśnie jednym ze sposobów rozporządzenia majątkiem, zgodnie z którą jedna ze stron – darczyńca, zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia kosztem swojego majątku na rzecz drugiej strony – obdarowanego. Bywa, że z biegiem lat zmienia się relacja pomiędzy stronami umowy. Zdarza się również, że z czasem drastycznie pogarsza się sytuacja majątkowa darczyńcy. Mając na uwadze takie sytuacje, ustawodawca umożliwił darczyńcy odwołanie uczynionej darowizny.

Ważne jest, że odwołać można zarówno darowiznę jeszcze nie wykonaną, jak i już spełnioną.

Od razu można
zrezygnować z umowy

Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeśli po zawarciu umowy darowizny, a jeszcze przed przekazaniem przedmiotu darowizny, jego stan majątkowy ulegnie znacznemu pogorszeniu. Przy czym pogorszenie to musi być tak znaczne, że wykonanie darowizny spowoduje takie zubożenie darczyńcy, że nie będzie on w stanie sam się utrzymać i zaspokoić swoich własnych potrzeb lub też spełnić ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Nie bądź niewdzięczny,
bo możesz stracić

Odwołanie darowizny może nastąpić również kilka lat po jej wykonaniu. Zgodnie z art. 897 kodeksu cywilnego, darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Z powodu daleko idących skutków odwołania darowizny oraz różnorakiego rozmienia „rażącej niewdzięczności”, Sąd Najwyższy stwierdził, że pod to pojęcie podpada tylko „zachowanie się obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę”. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą oraz obowiązku wdzięczności (wyrok z 7 maja 2003 r. SN IV CKN 115/01)

Odwołanie darowizny z powodu niewdzięczności musi zatem być bardzo mocno uzasadnione. Bez wątpienia, jako rażącą niewdzięczność można zakwalifikować następujące czyny skierowane zarówno przeciwko darczyńcy, jak i przeciwko bliskim mu osobom:

• wszelkie przejawy przemocy fizycznej i psychicznej;
• nieudzielenie pomocy, mimo oczywistych możliwości;
• nie wypełnianie obowiązku alimentacyjnego mimo oczywistych możliwości;
• zaniedbanie, w przypadku osoby nieporadnej (np. schorowanej);
• poważne pomówienie – np. złożenie fałszywego zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa;
• publiczne lżenie;
• oszustwo (na dużą skalę);
• kradzież.

Te przesłanki należy rozważać pod kątem środowiska, z jakiego wywodzą się strony umowy.

Należy pamiętać, że jeśli darczyńca popadnie w niedostatek już po wykonaniu darowizny, obdarowany jest zobowiązany, w granicach istniejącego jeszcze na skutek darowizny wzbogacenia, dostarczyć mu niezbędnych środków utrzymania. Chcąc się uwolnić od powyższego obowiązku może on po prostu zwrócić darczyńcy wartość wzbogacenia.

Jak odwołać darowiznę

Odwołanie darowizny następuje poprzez złożenie obdarowanemu na piśmie oświadczenia o jej odwołaniu. Pismo powinno zawierać oświadczenie o odwołaniu darowizny oraz jego uzasadnienie. Można również wpisać żądanie zwrotu przedmiotu darowizny.

Oświadczenie o zwrocie darowizny nie ma skutku rzeczowego, czyli samo pismo nie przywraca jeszcze pierwotnej własności przedmiotu darowizny. W praktyce oznacza to, że cofając darowiznę, zobowiązuje się obdarowanego do złożenia oświadczenia o tzw. zwrotnym przeniesieniu własności przedmiotu darowizny.

W przypadku, gdy przedmiotem darowizny jest nieruchomość, obdarowany ma obowiązek zawrzeć umowę notarialną przenoszącą ponownie własność nieruchomości na darczyńcę. Jeśli obdarowany odmawia, darczyńca jest uprawniony do wytoczenia powództwa o stwierdzenie obowiązku złożenia przez obdarowanego oświadczenia woli co do przeniesienia własności z powrotem na darczyńcę.

Zasady zwrotu darowizny

Obowiązany do zwrotu darowizny powinien: 

• wydać przedmiot darowizny w naturze (czyli w takim stanie w jakim się znajduje); 
• jeśli przekazał przedmiot osobie trzeciej, powinien o tym powiadomić darczyńcę (może on skierować roszczenie do tej osoby);
• zwrócić równowartość rzeczy, jeśli nie może zwrócić jej w naturze – darczyńca może wówczas złożyć pozew o zapłatę;
• jeśli rzecz zbył, powinien oddać darczyńcy wszystko, co uzyskał w zamian – np. pieniądze ze sprzedaży.

Należy pamiętać, że obdarowany może domagać się zwrotu nakładów poniesionych na darowaną rzecz, jeśli zwiększyły one jej wartość.

Ważny termin
Darczyńca może domagać się zwrotu darowizny, nie później niż w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego.