Pałac Branickich zbudowano w miejscu kamienicy Wiesiołowskich

- Obserwator: W zeszłym tygodniu robotnicy pracujący nad modernizacją sieci kanalizacyjnej na dziedzińcu Galerii Arsenał natknęli się na cegły z XVI wieku. Okazało się, że może to być część ogrodzenia, które otaczało przed wiekami gotycki zamek Wiesiołowskich.

Wiesław Wróbel, białostocki historyk: Określenie "zamek“ zostało wprowadzone do obiegu naukowego przez historyka Jana Glinkę, który na podstawie różnych przesłanek próbował udowodnić obronny charakter rezydencji w XVI wieku. Prowadzone jednak w późniejszych dziesięcioleciach badania pozwoliły stwierdzić, że budynek ten nie był zamkiem w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, lecz raczej swego rodzaju kamienicą. Te ostatnie określenie było w XVI wieku stosowane w odniesieniu do domów murowanych, które były czymś pośrednim między drewnianymi dworami, a budowlami o znaczeniu obronnym.

- Czyli jednak zamek, czy też kamienica był czymś na kształt niewielkiej twierdzy?
- Myślę, że budynek ten nie przetrwałby jakiegokolwiek ataku. Na pewno był on trwalszy niż - królujące w owych czasach na naszych ziemiach - drewniane dwory, ale źródła mówią o co najmniej kilku atakach na rezydencję, które skończyły się jej splądrowaniem. Tak było np. w 1599 roku, kiedy zrobiła to jedna z chorągwi kozackich.

- Podobno rezydencję otaczała fosa?
- Źródła mówią o tym, że w 1661 roku obok budynku istniały stawy i grobla. Jeśli już mówimy o jakiejś ewentualnej fosie, to możliwe, że był to niewielki ciek wodny, który spływał z miejsca, na którym stoi dziś szpital wojewódzki. W dalszym biegu docierał w okolice dworu i okrążał go od strony dzisiejszej ulicy Kilińskiego i późniejszego ogrodu Branickich. Później strumień ten spiętrzono w znane nam dziś przypałacowe stawy. Tak rozumianej fosy nie było też od strony obecnego ronda Lussy. Tutaj dostępu do rezydencji - powiedzmy, że - broniła rzeka Biała.

- A jak w porównaniu do Pałacu Branickich wyglądała rezydencja Wiesiołowskich?
- Była od niego niższa o jedną kondygnację i nie miała cztery - dobudowane już za Branickich - boczne alkierze. Dawna kamienica Wiesiołowskich to właściwie późniejszy korpus główny pałacu. W ramach kolejnych przebudów, XVI-wieczne cegły przykryte zostały tynkiem i do dziś są częścią budynku. Pierwotny charakter ścian można dostrzec przyglądając się np. jednemu z okien wychodzących z piwnic od strony ogrodu Branickich. Pozostałością po czasach Wiesiołowskich jest też układ wnętrz korpusu głównego. Dzisiejsza Aula Magna Uniwersytetu Medycznego to prawdopodobnie sala jadalna Wiesiołowskich. Już za ich czasów, od strony dziedzińca był zbudowany balkon, który za Branickich nabrał barokowego charakteru.

- Układ przestrzenny dworskiego założenia też był pewnie podobny do tego z XVIII wieku?
- Nie do końca. W przeciwieństwie do czasów Branickich, do rezydencji wjeżdżało się nie od strony ronda Lussy, lecz od wybudowanego przez Wiesiołowskich białego kościoła przy dzisiejszej farze. W miejscu obecnego dziedzińca wjazdowego stały zaś zabudowania gospodarcze, takie jak: wozownia, czy dom służby. Tego typu budynki były też umiejscowione na dzisiejszym dziedzińcu Galerii Arsenał i być może w zeszłym tygodniu odkryto właśnie części ich fundamentów.

- Część ciekawostek, o których rozmawiamy czerpie Pan z artykułu Marty Sokół zamieszczonego w ostatnim "Biuletynie Konserwatorskim“. Badaczka dotarła do inwentarza z 1645 roku, na podstawie, którego można mniej więcej odtworzyć obraz dawnej rezydencji i jej otoczenia. Nie wyczerpuje to pewnie zagadnienia?
- Oczywiście, że nie. Myślę, że wiele powiedziałyby ewentualne badania wykopaliskowe na terenie otaczającym pałac. Przykład ostatniego odkrycia na dziedzińcu przed Arsenałem potwierdza tę tezę. Miejmy nadzieję, że kiedyś znajdą się pieniądze na kompleksowe badania, a archeolodzy będą coś odkrywać nie tylko przy okazji nadzorowania różnego rodzaju inwestycji.