Odkrywamy Białystok. Zmieniały się systemy polityczne i ludzie. Zostało zamiłowanie do historii

W pomieszczeniach Muzeum wystawiono ponad 1 800 eksponatów (jest to zaledwie część wszystkich zbiorów) obrazujących tradycje narodowe i wojskowe Białostocczyzny od okresu średniowiecza aż do II wojny światowej.

Powstała ekspozycja, która przez 36 lat - do roku 2010 - przetrwała w prawie niezmienionym kształcie. W kilkunastu działach takich jak: okres średniowieczny, walka z Krzyżakami, powstania narodowe, Polacy w Komunie Paryskiej, odzyskanie niepodległości, Polacy na frontach II wojny światowej, walki partyzanckie, ludowe wojsko polskie, wyzwolenie czy Berlin 1945, pokazywano w sposób chronologiczny dzieje oręża polskiego od X w. do XX w. Wykorzystano zbiory własne, jak i eksponaty wypożyczone z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Całość dopełniono treścią zgodną z obowiązującą wówczas doktryną polityczną.

Muzeum nadal było oddziałem Muzeum Okręgowego, dysponowało 18 pracownikami, zatrudnionymi w działach: naukowo-badawczym, oświatowym oraz bibliotece i pracowni konserwatorskiej. Stan posiadania eksponatów to 3387 obiektów. Czas po otwarciu był okresem zintensyfikowanych działań zarówno naukowych, jak i mających na celu upowszechnienie historii zarówno miasta, regionu i kraju. Nie zaprzestano powiększania kolekcji. Kilkumiesięczny okres po otwarciu placówki zaowocował pozyskaniem ponad 500 eksponatów, zarówno z kraju i zagranicy. Były to m.in. czarna żałobna mantyla noszona podczas patriotycznych uroczystości w okresie powstania styczniowego czy dziesięć unikalnych talerzy dekoracyjnych przedstawiających sceny batalistyczne z okresu wojen napoleońskich, wykonane w XIX w. Co warte podkreślenia to fakt, że tylko 12 spośród eksponatów pozyskanych w tamtym okresie (lipiec 1974 - luty 1975) stanowiły zakupy. Reszta to dary od osób prywatnych. Zdarzało się także pozyskiwać zabytki w zaskakujący sposób. Jak donosiła „Gazeta Białostocka” z 3 sierpnia 1974 r. zbiory Muzeum Wojska Polskiego powiększyły się o cztery pochodzące z połowy XIX w. lufy armatnie, które były wykorzystywane jako słupki nagrobka carskiego oficera artylerii. Odkryto je przypadkiem na Wzgórzu św. Magdaleny a stanowiły rzadki przykład zastosowania w armatach zamków klinowych. Muzeum w swoisty sposób uczestniczyło w „kształtowaniu przestrzeni miasta”, czego przykładem może być otwarty w 1975 r. „Szlak Wyzwolenia” z charakterystycznym na długo wpisanym w krajobraz pomnikiem.

Na mocy zarządzenia wojewody białostockiego nr 34/76 z dnia 30 czerwca 1976 r. Muzeum Wojska Polskiego w Białymstoku, przekształcono w samodzielną jednostkę organizacyjną pod nazwą Muzeum Wojska, dyrektorem został mianowany dotychczasowy kierownik Zygmunt Kosztyła. Było to trzecie tego typu muzeum w Polsce, po Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i Muzeum Oręża w Kołobrzegu. Na koniec pierwszego roku samodzielności muzeum liczyło 25 pracowników i posiadało w swoich zbiorach 3 560 zabytków. W roku następnym, 5 maja 1976 r. otwarto tzw. Salę Rycerską. A dwa lata później przed placówką pojawiła się wystawa plenerowa pojazdów wojskowych.

Kolejne lata upływały na aktywności wystawienniczej, popularyzatorskiej i naukowej. Muzeum angażowało się również w powstanie, szczególnie w szkołach, wspomnianych izb pamięci i sal tradycji. Miały one pomóc w ideowo-patriotycznym wychowaniu, zgodnie z obowiązująca doktryną. Do roku 1978 powstało ponad 60 takich ekspozycji. Zwieńczeniem silnego zaangażowania politycznego muzeum, było przyjęcie 6 maja 1978 r. z okazji 33 rocznicy Dnia Zwycięstwa i na inaugurację powstania Ludowego Wojska Polskiego, sztandaru ufundowanego przez Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Fasty”, wykonanego na wzór dawnych sztandarów pułkowych. W tym samym dniu otwarto również galerię rzeźby batalistycznej Edmunda Majkowskiego. W lutym 1980 r. powołano istniejący po dziś dzień Ośrodek Badań Historii Wojskowej, którego głównym zadaniem było i jest prowadzenie badań naukowych dotyczących historii wojskowej miasta i ziem Polski północno-wschodniej. Jedną z pierwszych inicjatyw ośrodka było zorganizowanie ogólnopolskiej konferencji historyków wojskowości dotyczącej polskiej kartografii wojskowej istnienia nt. „Dzieje polskiej kartografii wojskowej i myśli strategicznej”.

Muzeum w XXI wieku będzie inne. Mam nadzieję, że doczeka się nowej siedziby, gdzie pokażemy większość z ok. 20 tys. eksponatów

Na początku lat 80., kolekcje muzeum liczyły ponad 4700 eksponatów, z czego około 80 proc. pochodziło z darów od osób prywatnych i instytucji. Jednym z cenniejszych był przekazany w 41. rocznicę bitwy pod Kockiem odnaleziony sztandar 3. Pułku Strzelców Konnych im. hetmana polnego koronnego Stefana Czarneckiego z Wołkowyska.

W roku 1987, po śmierci pierwszego dyrektora muzeum Zygmunta Kosztyły, kierowanie placówką od 1 września 1987 r. do października 1990 r. objął ppłk. Janusz Figura. W tym samym roku do zbiorów trafił niezwykle cenny zbiór dokumentów Wojskowego Sądu Specjalnego Okręgu AK Białystok z lat 1943 - 1944. Odnaleziono je podczas rozbiórki domu mieszkalnego przy ul. Warszawskiej w Białymstoku. Białymstoku. Podjęto również próbę utworzenia Muzeum Walki i Martyrologii jako oddziału Muzeum Wojska. W tym celu pozyskano pomieszczenia w budynku przy ul. Próchniaka (Władysława Liniarskiego) 2. Jednakże nie doszło do uruchomienia nowej placówki. Pod koniec 1990 r. Janusz Figura złożył rezygnację z pełnionej funkcji. Nowym dyrektorem, został Krzysztof Filipow, dotychczasowy sekretarz Ośrodka Badań Historii Wojskowej.

Rok 1995 przyniósł istotną zmianę, muzeum z podległego wojewodzie stało się placówką samorządową. Rok później ciężki sprzęt eksponowany do tej pory wokół muzeum przeniesiono na teren Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej. Okres od roku 1990 do lutego 2010 to czas rozwoju muzeum na niwie wystawienniczej, naukowej, wydawniczej oraz w gromadzeniu zbiorów. W działalności wystawienniczej dominowała różnorodna tematyka, nadrabiano zaległości z okresu PRL, zaczęto pokazywać wydarzenia z najnowszej historii Polski dotychczas przedstawiane w odmiennym świetle, lub zupełnie pomijane. Pojawiły się kolejne ekspozycje poświęcone odzyskaniu niepodległości przez II RP, wojnie polsko-bolszewickiej, Armii Krajowej i Podziemiu Niepodległościowemu.

Działalność naukowa muzeum koncentrowała się w Ośrodku Badań Historii Wojskowej. Przemiany po roku 1989 pozwoliły na otwarcie się na nowe kierunki badawcze, nawiązywanie kontaktów z ośrodkami emigracyjnymi i zagranicznymi, co przełożyło się na dostęp do niedostępnych dotychczas źródeł. Nie zaniedbywano najważniejszego zadania każdego muzeum, czyli gromadzenia zbiorów. W latach 70. i 80. do białostockiej placówki trafiały różne eksponaty, również przedmioty związane z wojskiem II Rzeczypospolitej i Polskimi Siłami Zbrojnymi na Zachodzie (PSZ). Jednakże z powodów politycznych spoczywały w magazynach.

Dekada lat 90. i 2000 była już wolna od ograniczeń ideologicznych i można było w sposób bardziej aktywny pozyskiwać atrakcyjne eksponaty. Należy też wspomnieć o kolejnych planach przeniesienia placówki. Tym razem miejscem docelowym miał być kompleks dawnych magazynów powojskowych przy ul. Węglowej, przeznaczonych na cele kultury. Pierwotnie planowano tam lokalizację Muzeum Wojska, Książnicy Podlaskiej i Archiwum Państwowego. Powstała koncepcja zagospodarowania całego terenu autorstwa Jana Kabaca, w której muzeum miało być ulokowane w przebudowanym magazynie nr 5. Jednakże do realizacji tych zamierzeń nie doszło i muzeum nadal czeka na swoją nową siedzibę.

Przełom nastąpił w roku 2010 wraz z nastaniem nowego dyrektora, którym został Robert Sadowski. Jako główne zadanie postawiono przed placówką przebudowę wystaw stałych oraz rozpoczęcie zupełnie nowego projektu, jakim było utworzenie Muzeum Pamięci Sybiru (MPS).

W nowe 50-lecie muzeum wchodzi z ogromnym bagażem doświadczeń minionych dziesięcioleci. W murach muzeum przez te wszystkie lata zatrudnienie znalazło ponad 200 pracowników. Niezmienna pozostała pasja, zaangażowanie, zamiłowanie do historii i jej materialnych przedstawicieli - zabytków.

Magazyn Informacyjny 15.02.2018