Zobacz ceglane zabytki Białegostoku na zdjęciach:
1. Kopernika 21. Areszt śledczy
Budynki wzniesiono w latach 1911-12. Kompleks zbudowano na trasie kolejowej Warszawa-Petersburg i wykorzystywany był jako więzienie etapowe na drodze na Syberię. Na całość składały się cztery budynki główne i kilka mniejszych otoczone wysokim ceglanym płotem. W czasie okupacji sowieckiej budynkami zarządzało NKWD. Po wkroczeniu Niemców przetrzymywano tu żołnierzy podziemia niepodległościowego. Od 1944 roku więzienie podlegało Resortowi Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W latach 1944-56 dokonano tu pochówków więźniów straconych podczas obław UB-MO-KBW-WP. W latach 2013-15 odkryto na terenie zespołu jamy grobowe ze szczątkami ofiar. Obecnie mieści się tu areszt śledczy.
Czytaj też: Historia ulicy Węglowej w Białymstoku odkrywana przez pasjonatów
2. Węglowa 5. Zespół magazynów wojskowych
Prawdopodobnie składy wojskowe istniały już na tym terenie jeszcze przed I wojną światową. Jedna zespół składnicy wojskowej wybudowano tu w latach 1934-36. Było to zaplecze 18. Dywizji Piechoty. Po II wojnie światowej kompleks aż do 2005 roku stanowił własność Agencji Mienia Wojskowego. Teraz należy do miasta. Budynek nr 5 przeznaczono na Muzeum Pamięci Sybiru (podczas II wojny światowej właśnie stąd wywożono ludność polską w głąb Rosji). Pozostałe wykorzystywane są jako magazyny i składnice różnych firm, a jeden zaadaptowano na biura.
3. Bema 100. Siedziba podlaskiego oddziału Straży Granicznej
Przed laty mieścił się tu zespół koszar 12. Mariampolskiego Pułku Dragonów. Zespół powstał w 1887 roku. Podczas I wojny światowej wiele budynków zostało zdewastowanych. Spłonęła też koszarowa cerkiew. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości koszary przejęło Wojsko Polskie. W 1927 roku kompleks zasiedlony został przez 14. Dywizjon Artylerii Konnej, który pozostał w nim do 1939 roku. W latach 1939-41 stacjonowany tu wojska rosyjskie, a do 1944 roku - niemieckie. Gdy Rosjanie ponownie zajęli Białystok, w koszarach umieścili własne oddziały, które wczesną jesienią 1944 roku ustąpiły miejsca 1. Pułkowi Piechoty Wojska Polskiego, a następnie 18. Dywizji Piechoty. W latach 1945-46 wykonywano tu wyroki śmierci.
Po 1956 roku kompleks został oddany w użytkowanie Wojskom Ochrony Pogranicza. Teraz, część dawnego kompleksu zajmuje podlaski oddział Straży Granicznej. Choć w latach 70. i 80. ubiegłego wieku wiele budynków licowanych żółtą i czerwoną cegłą zostało otynkowanych, to zachował się pierwotny układ zabudowań z placem apelowym w centrum oraz kompleks budynków mieszkalnych, sztabowych, magazynowych i gospodarczych.
4. Lipowa 41 D. Dawna szkoła żydowska
Wszystko zaczęło się 14 lutego 1990 roku kiedy to Białostockie Towarzystwo "Talmud Tory" kupiło od przedsiębiorcy włókienniczego Abrama Jankiela Szpiro działkę od strony ówczesnej ul. Cmentarnej. Plac stanowił dopełnienie posesji od strony ul. Lipowej, gdzie pod adresem 41 zbudowano gmach wspomnianego towarzystwa połączony ze szkołą rzemieślniczą (ostatnią funkcją był zburzony kilka lat temu wydział fizyki Uniwersytetu w Białymstoku - przyp. red.). Natomiast na działce od ul. Cmentarnej (przy dzisiejszej Lipowej 41 D) - szkołę "Talmud Tory" (ostatnia funkcja to Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna w Zespole Szkół nr 16). Obie placówki przeznaczone były dla dzieci z biednych rodzin żydowskich. "Talmud Tora" była podstawówką, a szkoła rzemieślnicza - zawodówką. Obie placówki działały do wybuchu II wojny światowej, natomiast po wojnie mienie przejęło miasto.
Czytaj też: Inicjatywa dla Białegostoku: Miasto musi adaptować swoje zabytki (zdjęcia)
5. Pałacowa 3. Siedziba NFZ-u
Przed laty mieściło się tu gimnazjum żeńskie Zinaidy Chwoles. W źródłach jest mowa o tym, że 3-kondygnacyjny gmach stał na pewno przed wrześniem 1913 roku. Właścicielka i założycielka prywatnej szkoły zmarła w 1922 roku. Trzy lata później budynek odkupiło miasto, by ulokować tu najpierw Powszechną Szkołę Publiczną nr 1 (do 1928 roku), a w latach 1928-39 - PSP nr 5. Szkoła funkcjonowała tu pod okupacją sowiecką, ale też i niemiecką. Po wojnie nadal działała tu szkoła (już jako "piątka"). Dopiero po 1969 roku jej miejsce zajęła filia Uniwersytetu Warszawskiego, a szkoła nr 5 przeniosła się do nowego gmachu przy ul. Kamiennej 15.
Od 1999 r. pod adresem Pałacowa 3 działała Podlaska Regionalna Kasa Chorych. Dziś mieści się tu podlaski oddział NFZ-u. Jeszcze w 1979 roku obiekt miał wszystkie elewacje z nietynkowanej cegły. Teraz cegły widać tylko na elewacji od ulicy i na fragmencie elewacji bocznej.
6. Warszawska 46 A. Dom parafialny kościoła św. Wojciecha przy ul. Warszawskiej 46 A.
Budynek został zbudowany w 1912 roku - również jako dom parafialny, ale nie kościoła katolickiego, tylko ewangelicko-augsburskiego. Jak wiadomo dzisiejsza świątynia przy ul. Warszawskiej była pierwotnie kościołem ewangelickim. Budynek parafii ma wartość historyczną ze względu na długoletnią działalność opiekuńczo-oświatową prowadzoną przez ks. pastora Teodora Zirwitza.
Czytaj też: Poznaj tradycje i zwyczaje białostockich ewangelików. Gdy dorośli się modlą, dzieci mają szkółkę niedzielną
7. Częstochowska 14. Dawny zespół fabryki włókienniczej Chany Marejn
Zespół został wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku kompleks przemysłowy składa się z dwóch wielkopowierzchniowych przędzalni, tkalni, zgrzeblarni oraz parterowych budynków kotłowni i mieszaka. Monumentalne licowane cegłą gmachy nawiązują do łódzkiej architektury fabrycznej. Chociaż ich wygląd został podporządkowany idei utylitaryzmu, nie są pozbawione pewnych wartości estetycznych wynikających z dekoracyjnego użycia ceglanego detalu na elewacjach.
8. Jurowiecka 31. Dawna garbarnia
Przed I wojną światową Franciszek Miller prowadził tu jedną z największych białostockich garbarni. Zatrudniał 44 pracowników.
Budynek fabryczny położony jest malowniczo na brzegu rzeki Białej. Niewielki, rozbudowany o trzy przęsła w 2006 r. obiekt jest dobrym przykładem architektury przemysłowej lat 90. XIX wieku. Wzniesiony z żółtej cegły, z detalami z cegły czerwonej użytej wyłącznie na bardziej reprezentacyjnej elewacji frontowej.
Czytaj też: Fabryka Beckera. Od manufaktury do centrum handlowego
9. Świętojańska 15. Galeria Alfa
Dzisiejsza galeria powstała na bazie dawnej fabryka Beckera. W końcu XIX wieku należała ona do najbardziej reprezentacyjnych i najprężniejszych zakładów włókienniczych. Do naszych czasów przetrwały części zespołu, w które wkomponowano galerię handlową - budynek tzw. Merkurego (taka rzeźba ozdabia szczyt budynku), stajnia z wozownią oraz część elewacji wykańczalni. Przetrwał też - wybudowany w latach 1902-1905 - pałacyk, który przed laty był siedzibą zarządu firmy.
10. Mazowiecka 33. Budynek usługowy
Wzniesiono go prawdopodobnie między 1903 a 1910 rokiem jako garbarnię. Nieruchomość należała do rodziny Lewinów. W 1913 roku było tu zatrudnionych 16 robotników. Firma garbarska działała do II wojny światowej, choć w XX-leciu międzywojennym budynek był też wykorzystywany na potrzeby rozszerzenia stojącej na sąsiedniej posesji (przy ul. Mazowieckiej 35) Szkoły Powszechnej nr 11. Po wojnie budynek nadal służył szkolnictwu podstawowemu. Po 1968 przekazano go uniwersytetowi. Obecnie jest własnością prywatną. W ostatnich latach przeszedł gruntowny remont. Elewacja została odnowiona i robi bardzo dobre wrażenie.
Czytaj też: Dawna Chata Puchata odzyska blask. Na początek: nowy dach (zdjęcia)
11. Parkowa 6. Willa
Budynek został wzniesiony w 1900 roku przez Huberta Willego. Pochodził z rodziny niemieckich tkaczy osiedlonych w połowie XIX w. w Supraślu. Hubert Wille postawił swoją willę akurat w tym miejscu, bo był dyrektorem technicznych w zlokalizowane w sąsiedztwie fabryce Beckera (dzisiejsza Galeria Alfa). Krewni Hubera Willego mieszkali tu aż do 1984 roku. W 1989 roku nieruchomość kupili Janusz i Ewa Tomaszewscy, którzy stworzyli tu klinikę ginekologiczno-położniczą.
12. Świętojańska 17. Dawna stajnia i wozownia na zapleczu Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego
Obiekty zostały wzniesione w 1890 roku na potrzeby generała Mikołaja barona von Osten-Driesen. W 1898 roku wyjeżdżający na Łotwę generał sprzedał posesję kupcowi Abramowi Tiktinowi, a ten w 1905 roku Adeli Hasbach. W XX-leciu międzywojennym stajnię, wozownię i drewnianą willę (w której mieści się dziś muzeum) kupił Marian Łukasiewicz. Podobnie jak wspomniany Huber Wille, był dyrektorem w fabryce Beckera.
13. Traugutta 3. Dawny budynek kolejowy
Obiekt wzniesiono po 1886 roku. Jego pierwotna funkcja jest trudna do ustalenia, ale przypuszczalnie był to dom dla wyższych urzędników stacyjnych (wbrew obiegowej opinii, że był to budynek należący do pobliskich koszar). W międzywojniu działało tu przedszkole dla najbiedniejszych dzieci z przedmieścia, natomiast po wojnie miała tu siedzibę okręgowa dyrekcja PKP czy filia Miejskiej Biblioteki Publicznej. Obecnie budynek stanowi część kompleksu Hotel Traugutta 3.
14. Warsztatowa 1. Dawna hala fabryczna
Starosielce, czyli dzisiejsza dzielnica Białegostoku, przed laty były wsią, a potem miastem. Jej rozwój związany był z - ukończoną w 1873 roku - budową linii odesko-brzesko-grajewskiej. W Starosielcach powstała wtedy stacja kolejowa wraz z infrastrukturą. Wtedy też przy dzisiejszej ul. Warsztatowej 1 powstały Zakłady Remontowe Zaplecza Kolei Żelaznych. Naprawiano tu wagony, parowozy i inny sprzęt kolejowy.
Do naszych czasów przetrwał główny obiekt zakładów, czyli hala fabryczna. Wybudowano ją w końcu XIX wieku. W 1897 roku zakłady wizytował car Mikołaj II, któremu naprawiono tu uszkodzony parowóz i salonkę. Hala została prawdopodobnie zniszczona w 1915 roku przez wycofujących się Niemców. Ponownie zniszczona po wybuchu II wojny światowej została odbudowana już ok. 1940 roku (tak przynajmniej twierdził badacz dziejów Starosielc Krzysztof Obłocki). Próbowali ją spalić wycofujący się Niemcy, lecz - silnie nasycone środkami chemicznymi - konstrukcje nie poddały się ogniowi. Hala przetrwała do dziś. Jest obecnie nieużytkowana.
15. Warszawska 10. Dawna fabryka Flakieria
W obecnym budynku centrali telefonicznej (za pocztą) mieściła się kiedyś fabryka włókiennicza Juliusza Flakiera. - W 1913 roku działał w tym budynku białostocki kantor pocztowo-telegraficzny. Natomiast jeśli chodzi o architekturę, to budynek reprezentuje wybitne wartości artystyczne. Znaczna część jego elewacji ma bezpośrednią analogię w architekturze fabrycznej Łodzi z końca XIX wieku.
Czytaj też: Ul. Warszawska 10. Fabryka włókiennicza Julisza Flakiera wpisana do rejestru zabytków
Korzystałem z książki "Architektura ceglana w Białymstoku" autorstwa Iwony Górskiej, Joanny Kotyńskiej-Stetkiewicz, Anety Kułak, Grzegorza Ryżewskiego i Wiesława Wróbla. Publikacja został wydana przez urząd miasta w Białymstoku.
Pomorskie Targi Mieszkaniowe "Dom Mieszkanie Wnętrze" w Gdyni
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
