Muzeum Wojska w Białymstoku. 141 eksponatów w jednym pokoju. Czyli początki muzeum

26 września 1968 roku powołano do życia Muzeum Wojska Polskiego w Białymstoku. Mieściło się ono przy ul. Kilińskiego 6.

Był 1965 rok. Wtedy został ogłoszony list biskupów polskich do episkopatu niemieckiego w sprawie wzajemnego wybaczenia krzywd, powstał zespół Czerwone Gitary i otwarto Muzeum Uzbrojenia w Poznaniu oraz obchodzono 20. rocznicę zakończenia II wojny światowej.

W Białymstoku życie biegło swoim rytmem, a średnia płaca pracowników muzeów istniejących w woj. białostockim wynosiła 1405 zł. Wśród grona społeczników, nielicznych historyków i kombatantów zrodził się pomysł powołania - jak to nazwano - placówki społecznej zajmującej się historią wojskowości na Białostocczyźnie. Nie ulega wątpliwości, że został on skonsultowany z komitetem wojewódzkim PZPR. Następnie ówczesny prezes Białostockiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego Zygmunt Kosztyła wystąpił do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z propozycją powołania takiej instytucji.

Znasz historię swego miasta? Trzeci Test Wiedzy o Historii Białegostoku przed Wami

Pomysł spotkał się z przychylnym przyjęciem, co świadczyło o wysokiej pozycji inicjatora w białostockim aparacie partyjno-państwowym. Okazja do pokazania zapału oraz determinacji pomysłodawców pojawiła się niebawem. W roku 1966 w całym kraju hucznie obchodzono rocznicę Tysiąclecia Państwa Polskiego. W Białymstoku zorganizowano ekspozycję wpisującą się w ogólnopolskie obchody rocznicy. Ze zbiorów zgromadzonych przez Sekcję Historii Wojskowej białostockiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, i eksponatów znajdujących się w rękach prywatnych, zorganizowano wystawę pt. „Dzieje Oręża w Tysiącleciu Państwa Polskiego na ziemiach woj. białostockiego”. Miała ona przekonać opornych, że są podstawy, by zacząć tworzyć zręby przyszłego Muzeum.

13 maja 1967 r. wydano zaświadczenie o lokalizacji ogólnej przyszłego - jak to określono - Muzeum Wojskowo-Historycznego w Białymstoku. Rozpoczęto również prace koncepcyjne nad dokumentacją przyszłej siedziby. Powstały wstępne założenia programowe. Zgodnie z duchem epoki czytamy w nich: „Zadaniem Muzeum jest gromadzenie, zabezpieczenie i naukowe opracowanie oraz eksponowanie materiałów dotyczących wojskowej przeszłości naszego regionu, jako postępowych i rewolucyjnych tradycji”.

Agnieszka Zoch wygrała II Test Wiedzy o Historii Białegostoku (zdjęcia, wideo)
Miano je realizować poprzez: gromadzenie, inwentaryzację, opracowanie, konserwację i zabezpieczenie zbiorów, prowadzenie działalności naukowo-badawczej i oświatowo-wychowawczej. W tym celu zarysowano też zręby przyszłej struktury z działami: naukowym, oświatowym, administracyjnym, pracownią konserwatorską i magazynami. Całkowitą powierzchnię przyszłej placówki szacowano na ok 1000 mkw., z czego 500 mkw. miała stanowić ekspozycja zewnętrzna.

Muzeum miało zajmować teren przy ówczesnej ulicy 1 Maja (obecnie aleja J. Piłsudskiego) pomiędzy ulicami Sienkiewicza i Kościelną. Autorem wstępnego konceptu architektonicznego był Janusz Szczepański. Jak podawała „Gazeta Białostocka”: „Wedle tego projektu Muzeum uzyska ok. 500 mkw. powierzchni na wystawy, a także spory plac w atrium częściowo zadaszony. Na zewnątrz muzeum powstanie także plac wystawowy”.

Na realizację tych planów trzeba było poczekać do następnego roku, przełomowego dla powstania Muzeum Wojska w Białymstoku. 24 stycznia 1968 roku, na posiedzeniu Komisji Kultury i Sztuki Wojewódzkiej Rady Narodowej poświęconej rozwojowi społecznych muzeów w woj. białostockim, jej przewodniczący Jan Czapla zobowiązał się do złożenia odpowiedniego wniosku do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej.

Kolejnym krokiem była prośba Komitetu Wojewódzkiego PZPR do Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego o akceptację i pomoc w tworzeniu placówki.

I stało się - 26 września 1968 r., w roku obchodów 25-lecia powstania Ludowego Wojska Polskiego powołano do życia Muzeum Wojska Polskiego w Białymstoku jako Oddział Muzeum Okręgowego. Na tymczasową siedzibę przeznaczono jeden pokój w ówczesnym Muzeum Ruchu Rewolucyjnego, mieszczącym się przy ulicy Kilińskiego 6 w dawnym Pałacyku Gościnnym Branickich. W chwili powstania, zbiory muzeum liczyły 141 eksponatów, jego kierownikiem został Zygmunt Kosztyła, a w pierwszym roku działalności przygotowano 1 wystawę pt. „Szlakiem 9. Drezdeńskiej Dywizji Piechoty” (nawiasem mówiąc formowanej latem i jesienią 1944 r. w Białymstoku i jego okolicach) i 11 tematów wystąpień, których wysłuchało 858 osób.