"Monografia powiatu sokólskiego" - historyczna prawda

o autorze

o autorze

Walerian Bujnowski - żył w latach 1898 - 1975 i wywodził się z ziemi sokólskiej. Urodził się we wsi Jasienówka wtedy tak zwanej, a obecnie jest to Jasionówka koło Dąbrowy Białostockiej. Tam gospodarowali rodzice, potem on sam miał tam swoją ziemię i sad owocowy. Aktualnie w jego rodzinnej ziemi nadal żyją jego potomkowie.
Walerian Bujnowski zawsze był silnie związany z ziemią sokólską, a przez około pół roku w 1920 roku, nawet pracował w Sokółce.
Zmarł 25 lutego 1975 roku, po długiej chorobie.

Kurier Sokólski: “Monografia powiatu sokólskiego" nie jest nową publikacją, ale w dużej mierze reprodukcją. Na czym się opiera?

Janusz Bujnowski, syn autora monografii, wydawca: Rzeczywiście. Niniejsza publikacja jest w dużej mierze reprodukcją książki Waleriana Bujnowskiego pod tytułem "Powiat sokólski jego przeszłość i stan obecny", wydanej częściowo w 1939 roku. Użyte określenie częściowo należy wyjaśnić. Książka została wydana drukiem w czerwcu 1939 roku, lub nieco później, jako wstępne wydanie autorskie nakładem Wydziału Ekonomiki Rolnej Drobnych Gospodarstw Wiejskich Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Wydanie to miała śladowy wręcz nakład i zaledwie w kilku egzemplarzach zostało przekazane autorowi do korekty. Autor naniósł poprawki i szybko przekazał do wydawnictwa.

Skład książki został dokonany przez Księgarnię Rolniczą T.O.R. w Warszawie. Według informacji otrzymanych dawno temu od autora, redakcja wprowadziła te poprawki, a drukarnia w Warszawie rozpoczęła druk pełnej wersji książki na przełomie sierpnia i września 1939 roku. Wersja ta różniła się od wydania autorskiego nie tylko poprawkami. Zawierała dużo ilustracji w postaci zdjęć zrobionych przez lata przez autora. Niestety podczas bombardowania Warszawy we wrześniu 1939 roku drukarnia - Zakład Graficzny Drukprasa została zniszczona działaniami wojennymi i cały wydrukowany nakład spłonął.

Co ważne, w owych czasach była to książka unikatowa. Niewiele powiatów w Polsce miało tak obszerną i dokładną monografię. Była wynikiem ponad dziesięciu lat pracy autora. Zniszczenie jej nakładu było wielką strata dla nauki i kultury polskiej, a szczególnie dla powiatu sokólskiego. Dzieje jej powstania i zabiegów powojennych jej wznowienia opisano w niedawno wydanej w marcu 2009 r. książce "Z historią przez powiat sokólski".

Ta ostatnia jest zbiorem tekstów z dwóch materiałów źródłowych tego samego autora Waleriana Bujnowskiego. Pierwszy to "Monografia powiatu sokólskiego " - maszynopis 606 stronicowy z 1935/36 roku, z którego pochodzi około siedemdziesięciu procent tekstu "Historii". Drugi to właśnie wyżej opisane wydanie autorskie z 1939 roku.

Jak to się stało, że Walerian Bujnowski rozpoczął prace nad dziejami powiatu sokólskiego?

- W latach dwudziestych XX wieku Walerian Bujnowski podjął studia ekonomiczne w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie. Odbywał je w latach 1922 - 1925, a w lutym 1928 zdał końcowy egzamin dyplomowy. Na temat swojej pracy wybrał monografię swojego powiatu rodzinnego. Pisanie pracy dyplomowej zaczął jeszcze przed egzaminem z lutego 1928 i poświęcił jej dużo czasu i wysiłku. Złożył ją w grudniu 1929 roku. Praca nosiła tytuł "Monografja powiatu Sokólskiego" i zawierała 268 stron plus album ze zdjęciami. Recenzenci, profesorowie Jerzy Loth, Antoni Sujkowski i K. Kresl wysoko ocenili pracę i sugerowali, że nadaje się do druku. Senat szkoły 8 kwietnia 1930 roku, na podstawie opinii recenzentów, przyznał Walerianowi Bujnowskiemu dyplom zawodowy Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie.

Po uzyskaniu dyplomu uczelni Walerian Bujnowski postanowił rozszerzyć swoją pracę dyplomową i wydać ją drukiem, bowiem budziła duże zainteresowanie w kręgach uczelnianych, gospodarczych jak i mieszkańców powiatu rodzinnego. Mimo dużego wkładu pracy i zdobyciu unikalnych materiałów wydawanie książki szło z wielkim oporem, w dużej mierze z powodu kryzysu gospodarczego w kraju (w latach 1929 - 35) i braku funduszów na wydanie książki. Wydawało się, że takie fundusze już się znalazły i w latach 1935/36 przygotował dla wydawnictwa bardzo obszerny maszynopis pt. "Monografia powiatu sokólskiego ". Niemniej, upłynęło jeszcze kilka lat nim praca trafiła do drukarni. Po spaleniu drukarni zostało tylko wydanie autorskie w posiadaniu autora i kilku bibliotek w Polsce.

Czy po wojnie były kolejne próby wznowienia publikacji?

- Po drugiej wojnie światowej były zamiary wznowienia wydania książki. Władze komunistyczne PRL zażądały jednak dużych zmian w książce, w tym usunięcia dużej partii rozdziału o wojnie 1920 roku i spisu poległych żołnierzy polskich z powiatu sokólskiego oraz wszystkich poległych na ziemiach naszego powiatu. Walerian Bujnowski nie zgodził się na to. Tak więc, wznowienia Jego pionierskiej pracy nie udało się dokonać w PRL za Jego życia.

W międzyczasie z kilku egzemplarzy autorskich, które posiadał, pożyczano je i zrobiono bez jego wiedzy i zgody kopie na maszynopisie, które krążą do dzisiaj i ponoć są praktycznie jedynym źródłem dostępnym dla badaczy i naukowców. Niestety kopie zawierają bardzo dużo błędów i nie powinny być brane pod uwagę przy wznowieniu książki.

Niedawno synowie autora otrzymali od dalekiego kuzyna przechowywane od wojny różne materiały śp. Waleriana Bujnowskiego. Wśród tych materiałów był dobrze oprawiony maszynopis z 1935/36 roku "Monografii Powiatu Sokólskiego ".

Skąd pomysł na wydanie monografii właśnie teraz?

- Mając przedwojenne wydanie książki i maszynopis oraz widząc duże zainteresowanie monografią wśród władz lokalnych, powiatowych i wojewódzkich, a szczególnie mając na uwadze obchody czterechsetnej rocznicy nadania praw miejskich Sokółce , spadkobiercy Waleriana Bujnowskiego i bliska rodzina podjęli starania o wznowienie wydania całej książki. Wobec bogatej części historycznej tych ziem, szczególnie w maszynopisie, zdecydowano o wydaniu w pierwszej kolejności publikacji pod tytułem: "Z historią przez powiat sokólski". Dzięki wsparciu finansowym władz i zainteresowaniu czytelników cały nakład wydania wkrótce się wyczerpie.

Zanim podejmiemy prace nad drugim wydaniem, znacznie rozszerzonym i z ilustracjami wydajemy niniejszą książkę, na którą jest znaczne zapotrzebowanie. Niemniej tytuł książki z 1939 roku zdezaktualizował się. Nie jest to stan obecny powiatu, a wszystko należy teraz zaliczyć do przeszłości. Dlatego postanowiliśmy wrócić do tytułów z lat 1929 i 1935/36 i nadać całości oprac owania tytuł "Monografia powiatu sokólskiego ".

Dodatkowym atrybutem przemawiającym za zmianą tytułu jest to, że dodano dwa wstępne rozdziały do oryginalnego wydania autorskiego i na końcu zamieszczono liczne zdjęcia związane z tematyką książki. Zdjęcia, których było 73, towarzyszyły pracy dyplomowej, a także maszynopisowi z 1935/36 (którego spis treści podawał liczbę 89).

Czym nowe wydanie będzie różniło się od pierwszego?

- Niniejsze wydanie ma być reprodukcją książki wydania autorskiego z 1939 roku. Ze względu jednak na zły stan techniczny posiadanych egzemplarzy jak i naniesione przez autora poprawki, a także zmianę pisowni i gramatyki, wydawana książka nie jest ścisłą reprodukcją, ale bardzo zbliżoną do ścisłej. Starano się tu zachować jak najwięcej ze składu książki tak, aby nie zmieniać spisu rozdziałów. Numeracja stron reprodukcji pozostała więc bez zmian.

Nie udało się jednak zachować wiernych kopii poszczególnych stron i czasami tekst strony przepływa na kolejną stronę w postaci kilku wyrazów, a niekiedy i kilku wierszy. Wypływa to z kilku czynników. Czcionka przedwojenna jest nieco inna niż obecna. Gęstość zapisu wydania oryginalnego nie była jednolita jak to bywa w wydaniach wstępnych. Tabele i ryciny były wstawiane między tekst bez wymaganej precyzji. Trzeba było to poprawić.

Warto dodać, że w pierwszej wersji całość książki została przepisana na komputerze przez bratanicę Waleriana Bujnowskiego. Nie używaliśmy jej do składu ostatecznego, ale bratanicy (która woli pozostać w ukryciu i nie podawać swego imienia i nazwiska) należą się słowa podziękowania.

Było jeszcze sporo innych problemów. Pisownia w 1935 roku została zmieniona. W książce z 1939 roku na ogół poprawiono pisownię użytą w maszynopisie z 1935/36 w tekstach autorskich. Jednak nie wszędzie i zostało jeszcze sporo naleciałości. Oto przykłady zauważone w książce: inwestycyj, arteryj, kolonij, subwencyj, restauracyj. Obecne wydanie koryguje te naleciałości. Naszym zamiarem było przekazanie jak najwięcej oryginału. Szczególnie dotyczy to tekstów w cytatach. Przyjęliśmy, że tekstów takich nie zmieniamy.

Często też autor używał zwrotów i słów dzisiaj niestosowanych, a nawet nieznanych. Dla autentyczności z tamtymi czasami, często pozostawiono taką pisownię, jaka była w książce z 1939 roku. Innym zagadnieniem okazały się nazwy miejscowości. Na przestrzeni wieków zmieniały się one i to nieraz znacznie. Niemniej te zamieszczone w niniejszym opracowaniu, choć często inne niż obecne, były stosowane dawniej. Przyjęliśmy zasadę, że nazw nie uaktualniamy, o ile sam autor ich nie uaktualnił. Przykładowo nawet wieś, w której urodził się autor zmieniła nazwę z Jasienówka na Jasionówka. W książce obie nazwy są używane, zależnie od czasów, które opisują.