Lipowa 31. Kamienica rodu Epsztejnów

Początki posesji, analogicznie do wszystkich placów przy Lipowej, sięgają połowy XVIII w. Gdy po śmierci Jana Klemensa Branickiego w 1771 r. spisywano inwentarz miasta Białystok, na tej działce na przedmieściu Nowolipie stał niewielki "budynek skarbowy gontami kryty z kominem murowanym na dach wywiedzionym. […] Z podwórza drzwi do sieni z klamką na zawiasach, posadzka z cegły, połapu nie masz, w tejże komora, do której drzwi na zawiasach z klamką, posadzka z cegły, połap z tarcic. Znowu z tejże sieni na prawej ręce drzwi do izby na zawiasach z klamką, posadzka z cegły, połap z tarcic, okno jedno i z okiennicą". Przed domem rozciągał się ogródek, a od tyłu posesję ograniczał parkan z dyli. Wówczas z nadania Branickiego mieszkał w nim dworski ptasznik Szymon Nieścierski. Ale już w 1799 r. właścicielem tej nieruchomości był młockarz Franciszek Małecki. Był nim jeszcze zapewne w 1810 r. (odnotowano wówczas Franciszka Bućko).

Natomiast spis mieszkańców miasta z 1825 r. podaje, że w tym czasie posiadaczem był Maciej Gajewski. Kolejna zmiana personalna nastąpiła w ciągu kolejnych dwudziestu pięciu lat - przed 1853 r. omawiana nieruchomość przeszła na własność mińskiego kupca Ajzyka Epsztejna. Nie wiadomo, czym handlował nowy właściciel, ale prowadzona przez niego działalność gospodarcza musiała przynosić mu niemały dochód. Dzięki niemu zdołał nie tylko wykupić jeden ze sklepów w ratuszu (wówczas nazywano to miejsce "starymi rzędami"), ale także tuż przed 1856 r. wznieść na działce przy Lipowej murowany piętrowy dom kryty dachówką, z dostawioną od tyłu oficyną. W parterze budynku znajdował się kolejny lokal handlowy Epsztejna.

Ajzyk Epsztejn zmarł w 1856 r. przeżywszy 70 lat. Rok wcześniej spisał ostatnią wolę, której najważniejszą dyspozycją było przekazanie całego majątku nieruchomego najstarszemu synowi Izraelowi Srulowi oraz wnukowi Mowszy (jego ojciec, Mortko, młodszy syn Ajzyka, zmarł przed 1856 r.), przy czym prawa własności do domu przy ul. Lipowej zostały podzielony między Izraela Srula (2/3) i jego bratanka (1/3). Z czasem Izrael Srul Epsztein stał się wyłącznym posiadaczem nieruchomości.

Izrael Srul Epsztejn kontynuował działalność handlową ojca (wydaje się, że mógł handlować alkoholem, gdyż opłacał w latach 70. XIX w. wysokie podatki akcyźniane), powiększył też rodowy majątek o kolejny murowany piętrowy dom. W 1865 r. w akcie małżeństwa córki Małki został dodatkowo odnotowany jako "właściciel nieruchomości", z których również czerpał zyski płynące z wynajmu mieszkań i lokali. Doczekał się czwórki dzieci: syna Mowszy Gerszona oraz córek Liby, Pesi i Małki. W 1884 r. odsprzedał córkom sklep w ratuszu, natomiast w spisanym w grudniu 1886 r. testamencie przekazał starą murowaną kamienicę przy Lipowej jedynemu synowi. Gdy w 1889 r. Mowsza potwierdzał sądowo nową własność, na działce nadal stała dwupiętrowa kamienica Ajzyka z lat 50. XIX w. Działanie było to niezbędne do wzięcia pożyczki w Petersbursko-Tulskim Banku Ziemskim, którą Mowsza Gerszon otrzymał jeszcze tego samego roku. Spożytkował ją z pewnością na budowę nowego domu - zachowanej do dziś trójkondygnacyjnej, klasycyzującej kamienicy z dodatkowymi oficynami. Dzięki temu jej powstanie możemy datować na lata około 1890-1891.

Mowsza Gerszon zmarł nagle w 1894 r. Nie pozostawił potomka, nie sporządził też testamentu. Zapewne w wyniku jakichś nieznanych ustaleń, prawa własności przypadły jego kuzynowi Izraelowi Epsztejnowi i jego żonie Sorze Libie, co potwierdza to spis właścicieli nieruchomości miejskich z 1910 r. Oboje nie żyli już w 1923 r., gdy prowadzono w Sądzie Okręgowym w Białymstoku sprawę spadkową dotyczącą pozostałego po nich majątku. W jej wyniku sporządzono księgę hipoteczną, w której prawa własności do nieruchomości przy ul. Lipowej 31 przypisano dzieciom Izraela i Sory Liby: Benjaminowi, Eliaszowi, Mojżeszowi, Bercie i Symie (po mężu Charasz).

W 1924 r. sprzedali oni cały majątek Tewii i Lejbie Sodom, prowadzącym firmę dostarczającą paszę dla wojska stacjonującego w mieście i regionie. Sodowie jednak jeszcze tego samego roku świeżo kupiony majątek odsprzedali trzem przedsiębiorcom: Berelowi Suchowolskiemu (inżynier budowniczy), Izaakowi Aziorskiemu (współwłaściciel domu handlowego "Eximport") i Nachmanowi Goldfarbowi (inżynier budowniczy, znany m.in. z budowy gmachu izby skarbowej przy ul. Mickiewicza). Prawa własności podzielili na trzy części, ale później Aziorski sprzedał swój udział Dinie Ajzensztadt, zaś Goldfarb Berelowi Suchowolskiemu. Wreszcie również Ajzensztadt odstąpiła posiadane prawa Suchowolskiemu. On też pozostawał wyłącznym posiadaczem nieruchomości przy ul. Lipowej 31 do II wojny światowej. O licznych i ciekawych lokatorach domu przy ul. Lipowej 31 opowiem za tydzień.