Dr hab. Franciszek Czech z Instytutu Studiów Międzykulturowych Uniwersytetu Jagiellońskiego i dr Paweł Ścigaj z Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych przeprowadzili badania naukowe nad teoriami spiskowymi związanymi z pandemią koronawirusa.
Czym są narracje spiskowe?
Jak zauważają badacze, skłonność do wiary w teorie spiskowe w Polsce rośnie, i to we wszystkich grupach wiekowych. Potwierdzają to analizy przeprowadzone w latach 2014 i 2020.
Naukowcy zamiast terminu „teoria spiskowa” częściej używają pojęcia „narracja spiskowa”. Jest to taki pogląd, który powstaje w kontrze do oficjalnych, wpływowych nurtów, które słyszymy w mediach z ust polityków, naukowców oraz mainstreamowych postaci życia publicznego. Generalnie teorie spiskowe są wyrazem głębokiej nieufności do sfery publicznej.
Tu oglądasz:
Białystok: Marsz antycovidowców. Krzyczeli: Zakończyć fałszywą pandemię! Większość była bez maseczek
Co wpływa na rosnącą popularność narracji spiskowych?
Według naukowców teorie spiskowe zyskują na popularności w czasach przełomowych, kryzysowych, kiedy w społeczeństwie rośnie poczucie zagrożenia. A taką sytuację mieliśmy na początku tego roku, gdy informacje o wirusie Sars-CoV-2 i wywoływanej przez niego chorobie COVID-19 zaczęły pojawiać się w mediach na całym świecie.
Dodatkowo w polskich warunkach szerzeniu się teorii spiskowych sprzyja silny podział polityczny i związana z nim różnica wartości wyznawanych przez zwolenników partii rządzącej i opozycji.
Teorie spiskowe dotyczące pandemii
Naukowcy na potrzeby badań przywołali 10 najpopularniejszych teorii spiskowych związanych z pandemią koronawirusa. Podzielili je na dwie grupy: narracje globalne – czyli te o zasięgu światowym oraz lokalne – czyli takie, które dotyczą Polski. Następnie poprosili grupę 1013 respondentów ze wszystkich województw o wypowiedzenie się, czy wierzą w te narracje (i w jakim stopniu). 52% badanych stanowiły kobiety. 3% respondentów pochodziło z województwa podlaskiego.
Globalne narracje spiskowe:
G1: Koronawirus został stworzony jako broń biologiczna w celu ograniczenia ludności świata przez zmniejszenie liczby osób starszych.
G2: Koronawirus nie powstał naturalnie, ale wytworzono go w laboratorium w Chinach.
G3: Koronawirus nie powstał naturalnie, ale tak naprawdę został wytworzony w laboratorium w Stanach Zjednoczonych.
G4: Dla zysków ukrywa się informacje o tym, że koronawirusa powodują nowe technologie, takie jak sieć telefonii komórkowej 5G.
G5: Problem koronawirusa jest wyolbrzymiany w celu zmuszenia do zakupu leków i nie zawsze bezpiecznych szczepionek.
Lokalne narracje spiskowe:
L1: Polski rząd zataja prawdziwe informacje na temat skali pandemii koronawirusa.
L2: W Polsce celowo nie wykonuje się dużej liczby testów na obecność koronawirusa po to, by ukryć prawdziwą skalę pandemii.
L3: Polski rząd wykorzystuje pandemię koronawirusa w celu ograniczenia demokracji.
L4: Polski rząd zaczął ograniczać zakazy wynikające ze zwalczania pandemii koronawirusa głównie po to, by przeprowadzić wybory prezydenckie w maju 2020.
L5: Polski rząd pod pretekstem walki z pandemią koronawirusa chroni przede wszystkim biznes międzynarodowy, umożliwiając masowe zwalnianie Polaków i obniżki pensji.
Nowy rekord zakażeń! 283 nowe przypadki zakażenia koronawirusem
Polacy wierzą, że rząd ukrywa prawdę o pandemii
Uzyskane wyniki wyraźnie wskazują, że Polacy generalnie bardziej wierzą w lokalne niż globalne teorie spiskowe.
Wśród lokalnych narracji spiskowych największe wsparcie respondenci deklarują dla przekonań, że „Polski rząd zataja prawdziwe informacje na temat skali pandemii koronawirusa” (68%) oraz, że „Polski rząd zaczął ograniczać zakazy wynikające ze zwalczania pandemii koronawirusa głównie po to, by przeprowadzić wybory prezydenckie w maju 2020” (68%). Najmniejszy odsetek zgadza się z twierdzeniem, że „Polski rząd pod pretekstem walki z pandemią koronawirusa chroni przede wszystkim biznes międzynarodowy, umożliwiając masowe zwalnianie Polaków i obniżki pensji” (44%).
Wśród globalnych narracji spiskowych największe wsparcie respondenci deklarują dla przekonań, że „Koronawirus nie powstał naturalnie, ale wytworzono go w laboratorium w Chinach” (55%) oraz, że „Koronawirus został stworzony jako broń biologiczna w celu ograniczenia ludności świata przez zmniejszenie liczby osób starszych” (47%). Najmniejszy odsetek zgadza się z twierdzeniem ,że „Koronawirus nie powstał naturalnie, ale tak naprawdę został wytworzony w laboratorium w Stanach Zjednoczonych” (18%).
Kobiety i osoby młode mocniej wierzą w spiski
Okazało się, że w każdej kategorii kobiety deklarowały silniejszą wiarę w teorie spiskowe. Jeśli chodzi o wiek, osoby starsze (powyżej 55 roku życia) w mniejszym stopniu dawały wiarę teoriom spiskowym niż osoby młode i w średnim wieku. To ciekawy wynik badań.
Naukowcy podejrzewają, że jest to związane z faktem, że osoby starsze rzadziej korzystają z Internetu i mediów społecznościowych, w których teorie spiskowe intensywnie są propagowane. Z drugiej strony w ostatnich latach można zauważyć przemiany w postawach politycznych młodych osób i wzrost ich radykalizmu. To powoduje, że są one bardziej podatne na teorie spiskowe.
Mniej zamożni dają wiarę wszystkiemu, bogatsi – globalnym spiskom
Naukowcy zauważyli, że grupa najmniej zamożnych wierzyła w niemal wszystkie narracje spiskowe (zwłaszcza G1, G3, G4, L1, L2, L3, L4, L5), zaś grupa najbardziej zamożnych wyraźnie akceptowała głównie spiskowe narracje „globalne” (G3, G4, G5).
Wykształcenie oraz wielkość miejscowości, w której mieszkali respondenci, okazały się bez większego znaczenia dla wyboru poszczególnych stwierdzeń. Naukowcy zauważyli jednak, że poparcie dla „lokalnych” narracji spiskowych wzrastało wraz z wykształceniem.
Wyborcy prawicy wietrzą globalne spiski, a opozycji – lokalne
Globalne narracje spiskowe dotyczące COVID-19 największe wsparcie uzyskały wśród elektoratu Zjednoczonej Prawicy oraz Konfederacji. Z kolei lokalne teorie spiskowe uzyskały zdecydowanie silniejsze wsparcie ze strony zwolenników Koalicji Obywatelskiej, Lewicy Razem, Koalicji Polskiej oraz Konfederacji, aniżeli ze strony Zjednoczonej Prawicy.
Tym, co zaskoczyło naukowców był fakt, że co trzeci wyborca „partii władzy” dawał wiarę lokalnym teoriom spiskowym. Tym samym 33% wyborców Zjednoczonej Prawicy uznawało, że władza oszukuje obywateli, celowo manipuluje wynikami badań i zataja je.
Naukowcy podejrzewają, że wyborcy popierający obecny obóz rządzący wcale nie stanowią monolitycznej grupy bezwarunkowo popierającej władzę i część osób deklaruje poparcie dla niej na przykład jedynie ze względu na realizowaną politykę socjalną.
Podlasianie wierzą, że koronawirus to broń biologiczna
Jak się okazało, mieszkańcy województwa podlaskiego najsilniej w Polsce (65%)wierzą, że koronawirus został stworzony jako broń biologiczna w celu ograniczenia ludności świata przez zmniejszenie liczby osób starszych.
Z kolei jedynie 30% mieszkańców naszego regionu daje wiarę w teorię mówiącą, że polski rząd zataja prawdziwe informacje na temat skali pandemii koronawirusa. To najniższy wskaźnik w skali kraju.
Analizując wyniki badań pod kątem województw, naukowcy doszli do wniosków, że poparcie dla poszczególnych teorii zasadniczo przypomina mapę poparcia dla partii politycznych. Globalne narracje spiskowe dotyczące COVID-19 cieszą się większą akceptacją w województwach zwyczajowo kojarzonych z silniejszym poparciem dla partii prawicowych, zaś lokalne wydają się silniej akceptowane w województwach kojarzonych najczęściej z częstszym wsparciem partii lewicowo-liberalnych.
Zobacz także:
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?