Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Jan Sapieha - pierwszy wojewoda

Włodzimierz Jarmolik
Włodzimierz Jarmolik
Włodzimierz Jarmolik archiwum
Jan Sapieha, nim został wojewodą podlaskim, przede wszystkim wykazał się na polu dyplomatycznym. Był specjalistą od kontaktów z Moskwą. Co i rusz jeździł na wschód i potem składał królowi sprawozdania.

Pięćset lat temu, 29 sierpnia 1513 roku, król Zygmunt I podpisał w Wilnie ważny dla naszych stron dokument. Znamy go tylko z krótkiego regestu, odnotowanego w 1648 roku. Brzmiał on następująco: "Przywilej króla dany panu Janowi Sapieże na województwo podlaskie, brzeskie i inne. De data w Wilnie feria secunda ipso festo Decolationis sancti Joannis Baptistae, Anno Millesimo quingentesimo decimo tertio".

W ten sposób odkryliśmy właściwą datę (dawniejsi historycy podawali różne - od 1514 do 1520 roku) powstanie administracyjnego tworu o nazwie województwo podlaskie. Dzisiaj, po burzliwych dziejach i przemianach w Rzeczypospolitej, mamy na mapie Polski znowu województwo z przymiotnikiem podlaskie, daleko jednak inne w swoim kształcie od tamtego, XVI-wiecznego.

Mnie natomiast zaciekawiło bardzo, dlaczego pierwszym wojewodą podlaskim, zarządzającym niegdyś ziemiami nad Biebrzą, Narwią i Bugiem został Jan (Iwan) Sapieha?

Iwaszko Sapieżyc, bo i pod takim mianem występował on w źródłach historycznych, urodził się prawdopodobnie około 1460 roku. Jego rodzicami byli Nastazja i Semen Sopiha, pisarz wielkoksiążęcy. Według herbarza Kacpra Niesieckiego "w niedojrzałym wieku swoim był on na opiece króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka".

Prawdopodobnie wtedy znalazł się w otoczeniu młodziutkiego królewicza Aleksandra - i jeszcze młodszego Zygmunta. Jagiellonowie często starali się do zabaw i towarzystwa swoim dzieciom przydawać synów niekoniecznie zamożnych bojarów litewskich.

Pierwsza wzmianka o Iwaszce Sapieże pochodzi z 1483 roku, kiedy to król i wielki książę litewski Kazimierz Jagiellończyk obdarzył go, jako pisarza hospodarskiego dobrami w ziemi smoleńskiej. Z tego terenu zapewne wywodził się jego ród. Później nastąpiły dalsze nagrody monarsze za udaną, a co ważniejsze lojalną służbę. Jagiellonowie zawsze doceniali wiernych im dworzan i urzędników.

Sapieha przede wszystkim wykazał się na polu dyplomatycznym. Stał się głównym specjalistą litewskim od kontaktów z Moskwą. Zwłaszcza kiedy żoną Aleksandra została Helena, córka kniazia Iwana III. Co i rusz jeździł w rozmaitych sprawach na wschód. Poznał dokładnie tamtejsze realia, a po powrocie składał swojemu monarsze wywiadowcze sprawozdania.

W 1501 roku dostąpił szczególnego zaszczytu reprezentowania państwa litewskiego w Rzymie u papieża Aleksandra VI. Udał się tam z wybitnym polskim dyplomatą Erazmem Ciołkiem, ogromnie szanowanym w Stolicy Apostolskiej.

Sapieha robił też ciągle karierę w administracji dworskiej. W 1502 roku został osobistym kanclerzem królowej Heleny, w następnym roku jest także sekretarzem królewskim, a nieco później marszałkiem hospodarskim. Jeśli nie wyjeżdżał w legacjach poselskich albo nie brał udziału w częstych, wojennych wyprawach, stale przebywał przy boku pary królewskiej. Dopomagał jej kompetentnymi i rozumnymi radami.

W 1509 roku spotkała Sapiehę kolejna łaska pańska. Zygmunt I dodał mu do posiadanych od niedawna dóbr na Podlasiu miejscowość Boćki i pozwolił lokować tam miasto na prawie magdeburskim. Sapieha oczywiście skrupulatnie z tego skorzystał. Kupował, sprzedawał, zamieniał różne wsie aż stworzył wokół Bociek i Dubna duże latyfundium z warownym zamkiem.

To był z pewnością znakomity kapitał do objęcia w przyszłości urzędu wojewody w naszych stronach. Reforma w zarządzaniu przestarzałymi strukturami administracyjnymi na Litwie, aż się prosiła. Trzeba było zwłaszcza podzielić niejednolite pod względem terytorialnym, kulturowym i religijnym województwo trockie. Najpierw wykrojono z niego województwo nowogrodzkie. A w 1513 roku przyszła pora na oddzielenie od Trok ziemi drohickiej, bielskiej i brzeskiej. Tak powstało pierwsze województwo podlaskie.

Nazwa województwa dopiero jednak się kształtowała. Oto bowiem w dokumencie z 1515 roku pojawił się termin "Transnarvensis palatinus", czyli województwo nadnarwiańskie. Jako pełniący ten urząd wymieniony został Iwan Sapieha.

Pierwszy wojewoda podlaski zmarł w 1517 roku i został pochowany w boćkowskim kościele. Rodzina przetransportowała później jego zwłoki do znaczniejszego Kodnia, który także Sapieha uzyskał z hojnej ręki Jagiellonów.

Czytaj e-wydanie »

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na poranny.pl Kurier Poranny