Jak ustala się cenę prądu na kolejny rok i które czynniki najbardziej wpływają na jej wysokość?

Cena prądu, choć jest ceną rynkową, to jednak ze względu na specyfikę dobra, jakim jest dla wszystkich energia elektryczna, ustalana jest w oparciu o precyzyjne mechanizmy regulowane przez przepisy polskiego i europejskiego prawa. Mechanizmy te obejmują wszystkich uczestników rynku energii: wytwórców, sprzedawców, a także odbiorców prądu.

Największy wpływ na ostateczną cenę energii dla odbiorcy końcowego ma handel hurtowy energią elektryczną, który odbywa się m.in. na Towarowej Giełdzie Energii (TGE) po określonych stawkach. Sprawdź, w jaki sposób rynek hurtowy wpływa na kształtowanie cen energii, a także co ty jako odbiorca możesz zrobić, żeby płacić niższe rachunki za prąd.

Cena energii elektrycznej dla odbiorcy końcowego zależy od cen hurtowych prądu w transakcjach zawieranych przede wszystkim na TGE. Z kolei koszt zakupu i sprzedaży prądu jest obecnie wysoki z uwagi na:

• wzrost cen surowców, a szczególnie węgla, który stanowi około 70% produkcji energii elektrycznej w Polsce. Do wysokich cen węgla przyczynił się w dużym stopniu wybuch konfliktu zbrojnego na Ukrainie i trwające już od miesięcy działania wojenne na terenie tego kraju;

• rosnące koszty zakupu praw do emisji dwutlenku węgla w systemie EU ETS.

Jako odbiorcy energii elektrycznej nie mamy oczywiście wpływu na te czynniki, jednak możemy przyczynić się do obniżania hurtowych cen energii, zmniejszając nasze zapotrzebowanie na prąd. Nie chodzi tu oczywiście o obniżanie komfortu życia, lecz o wprowadzanie pewnych nawyków, co w dużej skali może prowadzić do pożądanych rezultatów. Więcej o sposobach na oszczędzanie energii elektrycznej i zmniejszenie tym samym wysokości rachunku za prąd dowiesz się, odwiedzając stronę Polskiego Komitetu Energii Elektrycznej (PKEE) www.LiczySieEnergia.pl.

Warto podkreślić, że niskie zapotrzebowanie na prąd w skali całego kraju oznacza tańszą energię na rynku hurtowym. Działa tutaj mechanizm „merit order” – im bardziej zapotrzebowanie na energię wzrasta, tym więcej prądu z drogich źródeł wytwarzania wprowadzane jest do sieci. Bardzo dobrze prezentuje ten mechanizm poniższa animacja:

Zawierane na rynku towarowym surowców i energii elektrycznej umowy można podzielić na dwie grupy:
• kontrakty spotowe;
• kontrakty terminowe.

Bieżące kontrakty spotowe

Kontrakty spotowe zawierane są przez strony transakcji na bieżąco i dotyczą dostaw energii tego samego lub kolejnego dnia (rynek dnia bieżącego i rynek dnia następnego). Ceny za 1 MWh prądu mogą się wahać nawet o kilkadziesiąt procent w ciągu doby, ponieważ są zależne od obecnych cen surowców, uprawnień do emisji CO2, a także bieżącego zapotrzebowania na energię i produkcji z OZE. Rynek spotowy pełni w obrocie energią elektryczną rolę uzupełniającą dla drugiego rodzaju transakcji, czyli kontraktów długoterminowych.

Kontrakty długoterminowe i związane z nimi ryzyko

Kontrakty długoterminowe zawierane są na rynku hurtowym na dostawę na miesiąc, kilka miesięcy, a nawet dwa lata w przód. Oznacza to, że w momencie zawarcia umowy ustalana jest zarówno konkretna, odległa data dostawy, jak i cena, jaką zapłaci nabywca za zakontraktowaną liczbę MWh prądu.

Oczywiste jest, że kontrakty długoterminowe obarczone są dużym ryzykiem, które ponosi zarówno wytwórca energii, jak i odbiorca. Producent nie zna przyszłych cen surowców, z których będzie wytwarzał prąd, a także cen uprawnień do emisji. Z kolei odbiorca nie wie, jak będą kształtować się ceny na rynku hurtowym. Zarówno ceny surowców, jak i energii w hurcie mogą być zarówno wyższe, jak i niższe niż w momencie zawierania transakcji.

Mimo to transakcjom długoterminowym towarzyszy pewna przewidywalność, dzięki której możliwe jest m.in. określenie cen dla odbiorców końcowych w dłuższej perspektywie czasowej. Jak podkreśla ekspert PKEE, Pani Angelina Bartosik: „Kontrakty terminowe to w istocie zabezpieczenie sprzedawcy i producenta przed wahaniami cen. Producent energii wie, ile energii sprzeda, ma więc świadomość, ile musi zabezpieczyć surowców i jakich przychodów może się spodziewać. Sprzedawca z kolei ma pewność, że otrzyma zakontraktowany wolumen energii, który będzie mógł sprzedać odbiorcom końcowym po ustalonej wcześniej cenie. Zarówno producent, jak i sprzedawca mogą więc funkcjonować w niezakłócony sposób, planując swoje przychody oraz finansowane z zysków niezbędne inwestycje”.

Kalkulując ryzyko, sprzedawca energii elektrycznej odbiorcom końcowym uwzględnia je również w cenie prądu dla odbiorcy. Dotyczy to zarówno przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych. Warto podkreślić, że obecny trudny rynek surowców i energii elektrycznej spowodował konieczność wprowadzenia pewnych zmian, które jednak zakładają ochronę odbiorców, a zwłaszcza gospodarstw domowych.

Dotychczas mechanizmy rynkowe w niewielkim stopniu odnosiły się do energii przeznaczonej dla gospodarstw domowych, dla których taryfy zatwierdzane były przez prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w oparciu o uzasadnione koszty sprzedawców. W 2023 r. ceny energii dla gospodarstw domowych będą zamrożone do wysokości określonego limitu. Nie oznacza to jednak ich pełnego uwolnienia po przekroczeniu tego limitu przez gospodarstwo domowe – określono również ceny maksymalne za prąd powyżej limitu dla gospodarstw domowych, odbiorców wrażliwych, samorządów, a także małych i średnich firm. W ten sposób mechanizmy kształtujące ceny energii na rynku hurtowym będą miały ograniczony wpływ na wysokość opłat za prąd dla tych grup odbiorców.

Na rynku terminowym energia jest kontraktowana z dużym wyprzedzeniem, nawet dwuletnim. Oczywiście ceny kontraktów mogą znacznie się różnić w dłuższej perspektywie czasowej i są zależne od momentu ich zawarcia, a nie od daty dostawy prądu do nabywcy. Jak podkreśla Pani Angelina Bartosik: „Na wartość kontraktów terminowych na energię elektryczną największy wpływ mają kontrakty terminowe na surowce niezbędne do produkcji energii elektrycznej, przede wszystkim węgiel i gaz, ale również skrajnie wysokie koszty zakupu unijnych uprawnień do emisji dwutlenku węgla. Rynek surowców i uprawnień do emisji jest główną przyczyną wahań wartości kontraktów terminowych na energię elektryczną. W przypadku kontraktów na 2023 rok wahania te sięgnęły nawet kilkuset procent. Nie oznacza to jednak, że aż tyle wzrosła cena energii elektrycznej ani tym bardziej że tyle wzrosły marże producentów”.

W 2021 r. oraz na początku 2022 r., jeszcze przed inwazją rosyjską na Ukrainę, ceny kontraktów terminowych na 2023 rok były znacznie niższe niż w sierpniu tego roku, kiedy ceny gazu osiągnęły bardzo wysoki poziom, a niepewność na rynkach była największa. W tej sytuacji działania rządu, w tym zmiana tzw. rozporządzenia systemowego wraz z ograniczeniem wzrostu cen prądu dla odbiorców końcowych, uspokoiły rynek i doprowadziły do spadku cen, który odnotowujemy obecnie.