Historia nazw bielskich ulic

W czasach okupacji

W czasach okupacji

Niemieckie nazwy bielskich ulic jakie obowiązywały podczas II wojny światowej:

Batorego - Wilhelm Bidermannstrasse

Białostocka - Richthoffenstrasse

Brańska - Bismarckstrasse

Dąbrowskiego - Karl Schuetzstrasse

Dubiażyńska - Hermann Heinrichstrasse

Dubicze - Ludendorfstrasse

Hołowieska - Immelmannstrasse

Jagiellońska - Wasserstrasse

Jana Pawła II - Moltkestrasse

11 Listopada - Schillerstrasse

Kościelna - Eugen Berenstrasse

Kościuszki - Kantstrasse

Kryniczna - Erich Heidemannstrasse

3 Maja - Graf Yorkstrasse

Mickiewicza - Heinrich von Plauenstrasse

Narutowicza - Pritenstrasse

Ogrodowa - Feldstrasse

Orzeszkowej - Otto Ohnostrasse

Poniatowskiego - Luetzowstrasse

Poświętna - Johnstrasse

Sienkiewicza - Stephen Klibauerstrasse

Słowackiego - Karl Pantenstrasse

Sportowa - Bluecherstrasse

Studziwodzka - Johann Schmidtstrasse

Torowa - Johann Mirbehstrasse

Traugutta - Joseph Denerlestrasse

Widowska - Friedrick Hauserstrasse

Wojska Polskiego - Joseph Aumanstrasse

Zamkowa - Paul Dischingestrasse

Żeromskiego - Gerhardt Holtzstrasse

Żwirki i Wigury - Roomstrasse i Otto Goerlingstrasse

Najczęściej przejawiało się to w zmianach nazw i patronów ulic.

Jakie mielibyśmy adresy, gdybyśmy się urodzili 100 lub 200 lat wcześniej? O udokumentowanych nazwach ulic w Bielsku Podlaskim można mówić od końca XVIII wieku.

- Z 1779 roku pochodzi opis Bielska Podlaskiego sporządzony przez Komisję Dobrego Porządku powołaną przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego - napisał historyk i były kierownik bielskiego muzeum Cezary Sopek w wydawnictwie "Białostocczyzna" z 1989 roku.

To właśnie materiały zebrane przez niego posłużyły do przygotowania tego tekstu.

Centrum miasta

Zacznijmy od głównej ulicy Bielska - Mickiewicza. Zawsze odgrywała wiodącą rolę w życiu miasta, choć obecną nazwę nosi dopiero od 90 lat:

- Wcześniej zmieniała się ona wielokrotnie - przyznaje Katarzyna Sołub, historyk z bielskiego oddziału Muzeum Podlaskiego.

W dodatku różne jej części miały oddzielne nazwy.

Opis królewski z 1779 roku mówi, że główna część ulicy w pobliżu ratusza (od dzisiejszej Kazimierzowskiej do 11 Listopada) nazywała się Rynek. Około 1880 roku zmieniono ją na Szeroko-Rynkową, a w 1912 roku na Bagrationowską. Na niemieckiej pocztówce z 1916 roku główna ulica Bielska to Hindenburgstrasse.

Nazwa Mickiewicza pierwszy raz pojawiła się w 1920 roku i przetrwała do dziś z dwiema przerwami:
- podczas okupacji radzieckiej była ulicą Lenina
- podczas okupacji niemieckiej - Heinrich von Plauenstrasse.

Północna część ul. Mickiewicza (od Kazimierzowskiej w kierunku Narwi) najpierw nosiła nazwę Litewskiej, a później Staroruskiej.

Z kolei południowa część (od ul. 11 Listopada do dzisiejszego przejazdu kolejowego) zwana była Zalubecką, potem Boćkowską, a później kolejno: Maryjną, znów Boćkowską i Michajłowską.

Szosa na Brześć

Skomplikowane losy miały też dzisiejsze ulice Batorego i Kopernika. Tadeusz Miller w książce "Bielsk Podlaski jakiego nie znamy" pisze, że droga ta nazywała się Grobelną - od grobli nad rzeką Białą. Jednak nazwy tych ulic częściej były związane z kierunkiem: pozwalały wyjechać z Bielska w kierunku Białowieży, Brześcia i Orli.

Ze spisu królewskiego wynika, że w 1779 roku trakt ten był podzielony. Od miasta do dzisiejszej straży pożarnej był ul. Brzeską (od 1920 roku jest to ul. Kopernika). Od mostu nad Białą ulica zmieniała nazwę na Brukowaną, a potem Hrebelną i Mostową.

Już w 1779 roku część szosy za cerkwią Zmartwychwstania Pańskiego to była Orlańska. Potem pojawiła się Staroorlańska, a na początku XX wieku całą szosę nazwano Brzeską. Około 1930 roku pojawiła się nazwa Batorego, potem Okrzei, a po 1989 roku wrócił Batory.

Trakt białostocki

Historię w odcinkach ma też dzisiejsza ul. Żwirki i Wigury. Już w 1779 roku była ul. Knyszyńską, a ok. 1830 jej fragment i szosę do Białegostoku nazwano Białostocką. Sto lat później pojawiła się dzisiejsza nazwa Żwirki i Wigury, ale tylko na odcinku bliżej centrum. Wylotowa część szosy (za dzisiejszą al. Piłsudskiego) nazywana była Orzechowicką.

W latach 30. pojawiła się w tamtym rejonie mała uliczka - Polna. W czasie PRL-u rozbudowano ją i nazwana imieniem Gagarina, a po 1989 roku przemianowano na al. Piłsudskiego.

- Najwięcej nazw ulic zmieniono w latach 1863-1918. Wielokrotnie występują w dokumentach z tego okresu dwie nazwy na określenie tej samej ulicy - twierdzi Cezary Sopek. - Nawet po dwudziestu i więcej latach od oficjalnej zmiany nazwy, wraca jej dawna forma. Świadczy to o przywiązaniu mieszkańców do dawnych nazw.

Góra Zamkowa

Sporo zmian przeszły najstarsze bielskie ulice, położone w okolicy Góry Zamkowej. Dzisiejsza ul. Zamkowa w 1779 roku nosiła nazwę Nowej Osady Podzameckiej, potem Podzamcze, a obecną nazwę otrzymała około 1860 roku.

W 1779 roku obecna ul. Poniatowskiego nazywana była Zamkową oraz m.in.: Senatorską, Światonikołajewską i Wielką Nikołajewską. Poniatowski jako jej patron pojawił się w 1920 roku, by po 30 latach zostać zastąpionym przez Waryńskiego i wrócić na tabliczki po 1989 roku.

Stare miasto

W 1779 roku na dwie części dzielono ul. Kazimierzowską. Jej odcinek do obecnej biblioteki nosił nazwę Hrycowskiej, a pozostała część - Ułeczki. W drugiej połowie XIX wieku zmieniono je na Żydowską (w pobliżu były największe osiedla żydowskie), a obecną nazwę wprowadzono w latach 1919-1920.

Z kolei ul. Jagiellońska w 1779 roku nosiła nazwę Starobrzeskiej. Około 1860 roku zmieniono ją na Preczistieńską (od pobliskiej cerkwi). W 1916 roku pojawiła się Jagiellońska, która za okupacji radzieckiej (do czerwca 1941) została ul. Kirowa, a za okupacji niemieckiej Wasserstrasse. We wrześniu 1950 przemianowano ja na ul. Puszkina, a po 1989 roku wróciła Jagiellońska.

W 1779 roku Klementynowo z Hołowieskiem łączyły ulice: Zastawiecka (na północy) i Dubicka (na południu). Potem obowiązywała ul. Woskriesieńska, następnie Dubicka, a dziś całość nosi nazwę ul. Dubicze.

Rynek i nowe miasto

Najstarsza nazwa okolic bielskiego ratusza to Plac Rynkowy. Około 1920 roku przemianowano go na Plac Ratuszowy. We wrześniu 1950 roku nadano mu imię gen. Świerczewskiego, a po 1989 wrócił Plac Ratuszowy. Od śmierci papieża plac nosi nazwę Jana Pawła II.

W 1779 roku przez bielskie targowisko biegła ul. Świnia. Po 1831 roku nadano jej obecną nazwę - Kryniczna.

W pobliżu kościoła zaczynała się w 1779 roku ul. Poświątna. Po powstaniu styczniowym nazwano ją Błotną. Na początku XX wieku zmieniła nazwę na Suraską, następnie na Poświętną. We wrześniu 1950 roku zastąpił ją Dzierżyński, który ustąpił po 1989 roku.

Przy kościele swój początek miała ul. Kłopotowska. Za rządów pruskich była Brańską, a od 1919 roku - ul. Kościuszki.

Bardzo często patronów zmieniała ul. 11 Listopada. Jej najstarsza nazwa brzmiała Zarynek. Koło dzisiejszego Gimnazjum nr 1 Zarynek łączył się z ul. Kłopotowską w tzw. Gościniec Brański. Pod koniec XIX wieku ulicę nazywano Augustowską lub Przejazdem Augustowskim (od wsi Augustowo). Na początku XX wieku została ul. Szpitalną, a później 11 Listopada. Od września 1950 roku jej patronem był Nowotko (do 1989 roku).

Opis bielskich ulic z 1779 roku wymienia też Plac Koński, który szybko przemianowano na ul. Ignatiewską, następnie na Plac Paradny, a później na ul. Paradną. W 1919 roku otrzymał dzisiejszą nazwę 3 Maja (w PRL-u zmienioną na 1 Maja).

Zatorze

Krótszą historię ma południowa część Bielska Podlaskiego. Dopiero około 1860 roku pojawia się nazwa ulicy Nowobrzeskiej - dla szosy łączącej trakt na Białowieżę z ul. Maryjną (południową częścią Mickiewicza). Po 1920 roku nadano jej obecną nazwę ul. Białowieskiej, która w latach 50. przemianowano na Armii Czerwonej.
- Za torami powstały dwie nowe dzielnice: Obozowa i Urzędnicza - informuje w monografii "Bielsk Podlaski - dzieje miasta" dr Henryk Kosieradzki. - Łączyła je z miastem ul. Boćkowska, po wojnie nazwana Wojska Polskiego. W 1938 r. pojawiła się też nazwa ulicy Orlicz-Dreszera, we wrześniu 1950 zmieniona na Buczka, a po 1989 na Jana Pawła II.

W latach 20. XX wieku nadano nazwy ulicom w dzielnicy Obozowej. Wśród nich były: Niecała, Orzeszkowej, Słowackiego, Sportowa, Studziwodzka, Torowa i Żurawia. Ważną rolę odgrywała ul. Słowackiego biegnąca obok dawnego garnizonu wojsk carskich. W czasie okupacji była ul. Kujbyszewa, a potem Karl Pantenstrasse.

- Od września 1939 do czerwca 1941 roku niemal wszystkie ulice otrzymały nowe nazwy - pisze Cezary Sopek. - Niestety, zachowane dane są fragmentaryczne i dotyczą zaledwie kilku ulic. Mickiewicza zmieniła nazwę na Lenina, Jagiellońska na Kirowa, Sienkiewicza na Dzierżyńskiego, a Słowackiego na Kujbyszewa.