Giełdowe vademecum

Systemy i indeksy
Papiery wartościowe na warszawskiej giełdzie notowane są w ramach następujących systemów notowań:
l system notowań ciągłych - notowane są w nim akcje o największej płynności, a także wszystkie obligacje, instrumenty terminowe, certyfikaty inwestycyjne oraz prawa poboru i prawa do nowych akcji jeśli dane akcje notowane są również w systemie ciągłym,
l system notowań jednolitych z dwukrotnym określeniem kursów - w systemie tym notowane są akcje spółek o mniejszej płynności oraz prawa poboru i prawa do nowych akcji jeśli dane akcje notowane są również w systemie jednolitym z dwukrotnym określeniem kursu.
Ineksy giełdowe są wskaźnikami koniunktury giełdowej. Obecnie na warszawskiej giełdzie liczone są następujące indeksy: WIG, WIG20, MIDWIG, WIRR, NIF i techWIG. Indeksy WIG20 i techWIG są instrumentami bazowymi dla kontraktów terminowych.
Rodzaje papierów wartościowych
W rozumieniu polskiej ustawy papierami wartościowymi są: akcje, prawa do akcji, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne, zbywalne prawa majątkowe, wynikające z wyżej wymienionych papierów wartościowych, lub prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio albo pośrednio od ceny papierów wartościowych. Ogólnie mówiąc, papier wartościowy jest dokumentem, z którego wynika dla jego właściciela określone prawo, np. do otrzymywania odsetek, udziału w zysku spółki itp.
Akcje - dla początkujących
Akcje są najbardziej znanym obok obligacji papierem wartościowym. Dają właścicielowi prawa korporacyjne, czyli prawo do udziału w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, a więc prawo do zarządzania spółką.
Akcje są instrumentem najczęściej wybieranym przez początkujących inwestorów. Inwestowanie w akcje nie jest bowiem tak skomplikowane i ryzykowne jak inwestowanie w kontrakty terminowe, a jednocześnie dają możliwość osiągnięcia znacznie większych zysków niż obligacje. Najczęściej akcje przynoszą akcjonariuszowi zysk poprzez wzrost ich wartości albo dzięki uzyskiwanym dywidendom.
Kupując akcję, stajemy się współwłaścicielem przedsiębiorstwa, które niekoniecznie musi dobrze funkcjonować. Musimy zatem zdawać sobie sprawę z konsekwencji, między innymi z możliwości utraty zainwestowanych pieniędzy. Nie stracimy jednak więcej niż zainwestowany na początku kapitał. Z tego też powodu bardzo ważne jest prawidłowe wybranie papierów, w które chcemy zainwestować, oraz czasu, kiedy chcemy to zrobić. Akcje notowane na giełdzie są nieustannie wyceniane przez rynek.
Raster
Rodzaje akcji
l Imienne lub na okaziciela - jednak tylko te drugie mogą być przedmiotem obrotu giełdowego
l Inny podział wynika z zakresu związanych z akcjami uprawnień- mogą być zwykłe lub uprzywilejowane. Rodzaj uprzywilejowania może dotyczyć wysokości dywidendy, liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub szczególnych uprawnień w przypadku likwidacji spółki.
l Bardzo istotny z z punktu widzenia obrotu giełdowego jest podział na akcje w postaci fizycznej i zdematerializowane. Przedmiotem obrotu na giełdzie mogą być tylko akcje nie mające postaci materialnej, a więc istniejące w formie zapisu komputerowego.
Obligacje, czyli kredytujemy budżet
Obligacja skarbowe to instrumenty finansowe, których sprzedaż umożliwia państwu pozyskiwanie dodatkowych pieniędzy potrzebnych doi sfinansowania deficytu budżetowego. Nabywcę obligacji nazywa się obligatariuszem.
Obligatariusza możemy porównać do kredytodawcy, który za określoną cenę (koszt odsetek) pożycza pieniądze emitentowi obligacji. Wielkość tego kredytu to wartość nominalna obligacji, a termin jego zwrotu przez emitenta to termin wykupu obligacji.
raster
Najważniejsze typy obligacji:
l obligacje o stałym oprocentowaniu;
l obligacje o zmiennym oprocentowaniu, które zmienia się okresowo, np. raz na kwartał lub raz na rok;
l obligacje zerokuponowe - są to obligacje, od których inwestor nie otrzymuje odsetek, a tylko wartość nominalną. Aby zrekompensować inwestorowi brak odsetek, emitent sprzedaje obligacje po cenie niższej od nominalnej, czyli z tzw. dyskontem;
l obligacje zamienne, które uprawniają inwestora w ściśle określonych warunkach do ich zamiany na inny instrument finansowy. Najczęściej są to akcje emitenta. Oprocentowanie takich obligacji jest z reguły niższe od wartości rynkowych, ale jest rekompensowane późniejszym nabyciem akcji.
Obligacje mogą być nominowane w różnych walutach, oprócz waluty krajowej są to najczęściej dolary amerykańskie, marki niemieckie lub euro.
W Polsce do najczęściej spotykanych należą obligacje o stałym i zmiennym oprocentowaniu. Na giełdzie papierów wartościowych notowane są obligacje trzyletnie o zmiennym oprocentowaniu o nominale 100 złotych z kwartalnie wypłacanymi odsetkami oraz obligacje o stałym oprocentowaniu o nominale 1000 złotych z terminem wykupu 2, 5 i 10 lat. Obligacje są notowane na giełdzie w procentach wartości nominalnej. Odsetki są dodawane do ceny obligacji każdego dnia.
Przykład:

Kontrakty terminowe dla ryzykantów
Kontrakty terminowe należą do najbardziej skomplikowanych i niebezpiecznych dla inwestora instrumentów notowanych obecnie na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Kontrakt terminowy jest umową, w której kupujący zobowiązuje się do zakupienia w przyszłości określonego towaru, zwanego instrumentem bazowym. Sprzedający zobowiązuje się natomiast do sprzedania określonego w kontrakcie instrumentu bazowego. Instrumentami bazowymi mogą być akcje, waluty, indeksy giełdowe, a właściwie dowolne wartości ekonomiczne, które można wyliczyć w sposób nie budzący wątpliwości.

W chwili obecnej na giełdzie w Warszawie notowane są trzy typy kontraktów terminowych:
l kontrakty na indeksy (WIG20 i TechWIG);
l kontrakty na kursy walut (dolar amerykański i euro);
l kontrakty na kursy spółek (Elektrim SA, Telekomunikacja Polska SA oraz PKN Orlen SA).
Kontrakty terminowe wszystkich typów notowane są na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie SA w systemie notowań ciągłych.
Skomplikowane warranty
Warrant jest to instrument finansowy, którego cena zależy od wartości lub ceny instrumentu bazowego. Instrumentem bazowym, analogicznie jak w przypadku kontraktu terminowego, może być papier wartościowy, waluta, stopa procentowa itp. Z prawnego punktu widzenia warrant jest bezwarunkowym i nieodwołalnym zobowiązaniem się jego emitenta do wypłacenia właścicielowi kwoty rozliczenia lub dostarczenia instrumentu bazowego. Dostarczenie jest możliwe tylko wtedy, gdy instrument bazowy istnieje fizycznie, np. jest nim akcja (nie jest możliwe w przypadku indeksu). W przypadku warrantu kupna kwotą rozliczenia jest dodatnia różnica pomiędzy ceną instrumentu bazowego a ceną wykonania warrantu, natomiast w przypadku warrantu sprzedaży dodatnia różnica między ceną wykonania a ceną instrumentu bazowego.
Ze względu na podmiot emitujący warranty można podzielić na dwa typy:
l subskrypcyjne - warranty emitowane przez spółki akcyjne na własne akcje przyszłej emisji;
l opcyjne - warranty emitowane przez banki, biura maklerskie i inne instytucje finansowe na akcje innych spółek notowanych na giełdzie.
Ze względu na termin wykonania warranty, podobnie jak opcje, dzielą się na dwa rodzaje:
l warrant europejski - który może być wykonany jedynie w dniu wygaśnięcia określonym wcześniej przez emitenta;
l warrant amerykański - który może zostać wykonany w dowolnym wybranym przez inwestora w dniu aż do dnia wygaśnięcia.
Na giełdzie warszawskiej warranty notowane są w systemie notowań ciągłych, bez widełek, co oznacza, że cena warrantu może w ciągu jednego dnia zmieniać się bez ograniczeń.