Czytajmy etykiety. Naprawdę warto!

Gdzie te czasy, kiedy w sklepach bez znajomości albo odstania w długiej kolejce można było dostać tylko musztardę i ocet? Dziś sklepowe półki uginają się od nawału towarów. Są wśród nich bardziej i mniej wartościowe zarówno pod kątem jakości handlowej, jak i walorów odżywczych. Które wybrać, żeby służyły naszemu zdrowiu? Jak nie dać się zapędzić w kozi róg specom od reklamy, którzy uciekają się co rusz do nowych sposobów, aby sprzedać określony (nie zawsze wart swojej ceny) towar? Kluczem do rozwiązania tego dylematu jest etykieta i zawarte na niej informacje. Problem w tym, żeby... chciało się nam ją przeczytać. Winny jest wszechobecny pośpiech, ale i brak świadomości, co można konkretnie na tym skrawku papieru znaleźć.

Tymczasem dowiedzieć można się z niego naprawdę wiele! Obowiązujące przepisy prawa nakładają na producentów żywności wymóg przedstawiania konsumentom szeregu informacji o produkcie, tak by mieli możliwość dokonywania świadomych wyborów. Informacje umieszczane na etykiecie nie mogą wprowadzać konsumenta w błąd, m.in. poprzez przypisywanie produktom szczególnych cech lub właściwości, których w rzeczywistości nie posiadają.

W tym miejscu ważna informacja: czytać należy wszystko co jest na etykiecie napisane. Często, kiedy wybieramy jakiś produkt, to w pierwszej kolejności rzucają się nam w oczy atrakcyjne nazwy handlowe i chwytliwe hasła marketingowe. Tymczasem informacje obligatoryjne i ważne dla konsumenta w wielu przypadkach zapisywane są mniejszą czcionką i umieszczone są w mniej widocznym miejscu. Pamiętajmy o tym, żeby nie wpaść w zakupową pułapkę.

W jaki sposób interpretować informacje zawarte na etykiecie produktów spożywczych i jak taka modelowa etykieta powinna wyglądać - zapytaliśmy specjalistów z Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie. Ich cenne wskazówki warto wdrożyć w życie już w trakcie najbliższych zakupów.

Nazwa produktu umieszczona na opakowaniu powinna pozwolić konsumentowi prawidłowo zidentyfikować produkt. Są produkty, dla których określono nazwę w przepisach prawa (np. masło). Gdy dla produktu nie ma określonej w przepisach nazwy, stosuje się nazwę zwyczajową - powszechnie znaną konsumentom (np. kaszanka). Gdy nazwa zwyczajowa nie istnieje, wtedy stosuje się nazwę opisową produktu (np. biszkopt kakaowy z kremem śmietankowym). Nazwa produktu nie może być zastąpiona nazwą marki czy nazwą wymyśloną. Dodatkowo w stosownych przypadkach - obok nazwy produktu podaje się m.in. informację o procesach przetwórczych, jakim go poddano, np. wędzony, pieczony, suszony, pasteryzowany, mrożony itp. oraz że zawiera substancje słodzące, jeśli dodano je do produktu. Ilość netto żywności podaje się w tym samym polu widzenia co nazwę produktu.

Wykaz składników to informacja o wszystkich surowcach, z jakich produkt został wytworzony, w tym substancjach dodatkowych (dodatkach do żywności), aromatach. Są one wymienione w malejącej kolejności, według ich masy w momencie użycia. Dodatki do żywności, nazywane potocznie „E-dodatkami” można zapisywać dwojako: podając ich zasadniczą funkcję technologiczną oraz nazwę (np. wzmacniacz smaku - glutaminian monosodowy), albo symbol „E” i właściwy numer (np. wzmacniacz smaku - E 621). Brak „E” na etykiecie nie oznacza, że produkt nie zawiera substancji dodatkowych. Nie szukajmy w wykazie składników tylko symbolu „E”, sprawdźmy, czy są tam składniki mające funkcje technologiczne. Pamiętajmy jednak, że wszystkie „E” są dozwolone do stosowania w Unii Europejskiej, a w niektórych przypadkach ich użycie jest niezbędne dla bezpieczeństwa produktu. Nieobecność dodatków do żywności nie powinna być jedynym kryterium wyboru produktu spożywczego.

W wykazie składników znajdziemy ponadto oznaczenie ilościowe składników, które są albo wymienione w nazwie, albo są istotne dla scharakteryzowania danego produktu. Tym samym z wykazu składników dowiemy się, np. ile nadzienia znajdziemy w pierogach z serem, ile truskawek w jogurcie truskawkowym, czy orzechów w czekoladzie.

Wykaz składników dostarcza także informacji o obecnych w produkcie składnikach alergennych. Składniki powodujące alergie lub reakcje nietolerancji muszą być wyraźnie wyróżnione spośród innych składników produktu, np. za pomocą pogrubienia, podkreślenia lub użycia do ich zapisu wielkich liter.

Warto wiedzieć, że obowiązek przedstawiania konsumentom wykazu składników dotyczy także żywności nieopakowanej, np. pieczywa czy wędlin sprzedawanych „luzem”. Informacje te mogą znajdować się na wywieszkach dotyczących danego produktu. W wielu sklepach znajdziemy opracowane w tym celu katalogi. Rozejrzyjmy się dokładnie lub zapytajmy o nie.

Ważnym elementem etykiety jest informacja dotycząca sposobu przechowywania produktu - warto się z nią zapoznać, by zachować jego najwyższą jakość. Pamiętajmy, że nie zawsze sposób przechowywania jest oczywisty! Często informacje podawane na opakowaniach żywności dotyczą także warunków jej przechowywania po otwarciu. Należy ich przestrzegać, by produkt nie uległ zepsuciu. W przypadku produktów, które są nietrwałe mikrobiologicznie, warunki przechowywania są zawsze podawane w pobliżu terminu przydatności do spożycia. Muszą być one przestrzegane zarówno w sklepie, jak i w domu. W wielu przypadkach znajdziemy także informację, w jaki sposób produkt przygotować do spożycia. To też cenna informacja - producent z pewnością wykonał wiele prób, by znaleźć najbardziej optymalny sposób obróbki swojego wyrobu.

Data ważności to potoczne określenie dotyczące dwóch terminów: terminu przydatności do spożycia oraz daty minimalnej trwałości. Ten pierwszy umieszczany jest na produktach nietrwałych mikrobiologicznie i poprzedzony jest sformułowaniem: „Należy spożyć do…”, np.: „Należy spożyć do 15.12.2016”. Po przekroczeniu wskazanej daty produkt uważany jest za produkt niebezpieczny.

Datę minimalnej trwałości poprzedza natomiast zwrot: „Najlepiej spożyć przed…”, lub dla produktów o długiej dacie ważności: „Najlepiej spożyć przed końcem…”. Do wskazanego terminu producent gwarantuje zachowanie przez produkt pełni cech jakościowych. Nie oznacza to, że po jego przekroczeniu produkt nie nadaje się do spożycia.

Ważnym elementem etykiety, który będzie obowiązkowy od 13 grudnia br., jest informacja o wartości odżywczej. Wymagane prawem informacje dotyczą wartości energetycznej produktu podawanej w kJ (kilodżulach) i kcal (kilokaloriach) oraz zawartości sześciu składników: tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, węglowodanów, cukrów, białka i soli. Informowanie o zawartości błonnika nie jest konieczne, ale często stosowane. Informacja o wartości odżywczej wyrażana jest zawsze w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml produktu. Dzięki temu stosunkowo łatwo możemy porównywać ze sobą różne asortymenty. Bez trudu zauważymy, że np. niektóre sery zawierają 3 g tłuszczu, a inne 26 g tego składnika w 100 g.

Nazwa produktu i ilość netto

Wykaz składników

Warunki przechowywania i sposób użycia

Data ważności

Informacja o wartości odżywczej

Poradnik

Nazwa produktu

Pozwala na prawidłową identyfikację produktu. Nie może być zastąpiona nazwą wymyśloną czy nazwą marki. W stosownych przypadkach przy nazwie produktu podawane są dodatkowe informacje, np. dotyczące sposobu wytwarzania produktu czy jego pakowania.

Oświadczenia żywieniowe

Dobrowolne informacje o zaletach żywieniowych produktu. Tylko produkty spełniające określone kryteria można opatrzyć komunikatem „źródło”, „niska zawartość...” itp.

Wykaz składników

To informacja, z której dowiemy się, z jakich surowców produkt został wytworzony. Kolejność wymienionych składników wskazuje na ich zawartość w produkcie.

Ilość określonych składników

W przypadku składników, które są wymienione w nazwie produktu, bądź są istotne dla scharakteryzowania danego produktu, podaje się ich procentową ilość w produkcie.

Składniki alergenne

Czyli składnik lub substancje powodujące alergie lub reakcje nietolerancji, w wykazie składników zapisane są w sposób wyraźnie odróżniający je od innych składników, np. pogrubioną czcionką, podkreśleniem czy kolorem tła.

Termin przydatności do spożycia

Podawany jest na produktach, które szybko się psują, np. wędlinach, przetworach mlecznych. Po jego upłynięciu produkt uznawany jest za niebezpieczny i nie powinien być spożywany.

Informacja o wartości odżywczej

Podaje wartość energetyczną i zawartość określonych składników odżywczych w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml produktu.

Warunki przechowywania i warunki użycia

Istotna informacja w przypadku produktów, które muszą być przechowywane w odpowiednich warunkach, np. w niskiej temperaturze, aby zapobiec ich zepsuciu.

Substancje dodatkowe

W wykazie składników, jeśli występują w produkcie, są też wymienione substancje dodatkowe (dodatki do żywności). Nazwę lub symbol „E” substancji dodatkowej poprzedza informacja o jej funkcji technologicznej, np. „substancja konserwująca - azotyn sodu” lub „substancja konserwująca - E250”.