Anna Laskowska: Opóźniony rozwój mowy może być przyczyną poważnej wady wymowy w przyszłości

Jak powinny brzmieć i kiedy powinny pojawić się pierwsze dźwięki mowy wydawane przez dziecko?

Anna Laskowska: Dzieci zaczynają wokalizować już od momentu narodzin. Przychodząc na świat dziecko zaznacza swoją obecność krzycząc. W pierwszych dniach życia maluszek upomina się o pokarm i uwagę ze strony opiekunów płacząc. Do zasobu dźwięków dochodzi też mlaskanie i cmokanie. Pierwszym kamieniem milowym w rozwoju mowy dziecka jest głużenie, które pojawia się w 3. miesiącu życia i związane jest z utrzymaniem głowy w prostej pozycji. W związku z tym, że leżenie na wznak powoduje przesunięcie masy języka do tylnej ściany gardła, wydawane są dźwięki tylnojęzykowe, gardłowe. Są to następujące formy: „gu”, „ga”, „agu”, „gli”, „kli” . Głużą zarówno dzieci, które rozwijają się prawidłowo oraz te z zaburzeniami słuchu. Kolejnym istotnym punktem w przebiegu rozwoju mowy jest gaworzenie, które powinno pojawić się około 6-7. miesiąca życia. Dziecko zaczyna wtedy siadać i jednocześnie wydaje dźwięki przypominające sylaby lub losowo wyselekcjonowane zbitki głoskowe, np. „ ma-ma” , „ba-ba”, „pa-pa” , „bu-bu”. Gaworzą tylko dzieci, które nie mają zaburzeń słuchu, ponieważ ta forma wokalizacji jest następstwem powtarzania usłyszanych sylab. Kolejnym ważnym etapem w rozwoju mowy dziecka są echolalie, polegające na kopiowaniu usłyszanych dźwięków. Echolalie pojawiają się około 9. miesiąca życia, równorzędnie z raczkowaniem i są warunkiem prawidłowego przyswajania języka (dzieci uczą się mowy werbalnej poprzez słuchanie i odtwarzanie wzorców zaprezentowanych przez dorosłych). Okres echolalii może utrzymywać się do 2. roku życia. Echolalie trwające dłużej powinny zaniepokoić rodziców (mogą być jednym z wielu symptomów zaburzeń ze spektrum autyzmu).

Kiedy dziecko powinno zacząć wypowiadać pierwsze słowa?

- Pierwsze słowa powinny pojawić się między 11. a 12. miesiącem życia, co można połączyć z momentem, kiedy dziecko zaczyna stawiać pierwsze kroki. W prawidłowym rozwoju mowy gaszenie pierwszej świeczki na torcie urodzinowym równoważy się z wypowiadaniem od kilku do 50 słów znaczących. Słowo znaczące oznacza wyraz wypowiadany świadomie, adekwatnie do sytuacji i powtarzający się w słowniku czynnym. Zakres słownictwa rocznego dziecka powinien obejmować pełne wyrazy oraz dźwięki z zakresu onomatopei, czyli dźwiękonaśladownictwa, takie jak: „papa” - symbolizujące pożegnanie, „bum-bum” - jazdę samochodem, „am-am” - jedzenie. Maluszek konstruując pierwsze słowa posługuje się głównie samogłoskami: „a” , „o” , „u”, „i”,„e”, „y”, jako najprostszymi formami wokalizacji w naszym języku oraz następującymi spółgłoskami: „p”, „b”, „f”, „w”, „m”, „t”, „d”.

A pierwsze zdania?

- Prawidłowo rozwijające się dziecko już w 18. miesiącu życia wypowiadając pojedyncze słowa, stara się wyrazić pełne zdania. Na przykład wypowiedź „pi” oznacza to samo co „Chcę pić”. Według normy rozwojowej pierwsze zdania powinien zacząć budować dwulatek. Zakres słownictwa wynosi wówczas do 250 wyrazów. Pierwsze dłuższe wypowiedzi to przede wszystkim zdania proste i twierdzące, tworzone poprzez połączenie dwóch słów, np.: „Daj misia” albo dwóch wyrazów dźwiękonaśladowczych, np.: „Miau am-am” lub ich konfiguracje, np.: „Mama bum-bum”. W tym okresie dziecko zaczyna rozróżniać zaimki „ja” oraz „ty”. Do zasobu słownika czynnego dochodzą podstawowe liczebniki główne oraz zaimek zwrotny „się”.

Czy prawdziwy jest pogląd głoszący, że niemówiący trzylatek ma jeszcze czas na naukę mowy?

- Absolutnie nie, ponieważ trzecie urodziny to moment, od którego wypowiedzi dziecka dynamiczniej się rozwijają i coraz bardziej zaczynają przypominać mowę dorosłych. U prawidłowo rozwijających się trzylatków pojawiają się zdania złożone (trzy- i czteroelementowe). Słownik czynny wzbogaca się też o zawzięcie zadawane pytania. Następuje gwałtowny wzrost zasobu słownictwa czynnego, nawet do 1000 słów. Rośnie zakres prawidłowo realizowanych głosek: wszystkich samogłosek i znacznej części spółgłosek języka polskiego.

Co powinno zaniepokoić rodziców w rozwoju mowy dziecka?

- Kiedy mowa maluszka nie rozwija się zgodnie z przyjętą normą rozwojową, w terminologii logopedycznej mówi się o opóźnionym rozwoju mowy. Może on wystąpić jako samoistny opóźniony rozwój mowy, będący samodzielnym zakłóceniem w rozwoju dziecka lub niesamoistny opóźniony rozwój mowy, który jest integralną częścią innych zaburzeń i wymaga dalszej pogłębionej diagnostyki. Rodzica powinny zaniepokoić następujące przypadki: gdy roczne dziecko wypowiada, tylko sylaby z zakresu dźwięków charakterystycznych dla gaworzenia, gdy dwulatek ma w swoim zasobie słownictwa tylko kilka wyrazów znaczących, gdy trzylatek posługuje się niewielkim zakresem słownictwa, mówi mniej od swoich rówieśników, a jego wypowiedzi są niezrozumiałe dla otoczenia. O opóźnionym rozwoju mowy mówimy też, gdy czterolatek konstruuje tylko zdania proste oraz gdy pięciolatek istotnie zniekształca mowę charakterystyczną dla języka polskiego. Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się w swoim indywidualnym tempie i nie musi być kalką odbijającą umiejętności swoich rówieśników. Jednak obserwując dzieci znajdujące się w danej grupie, łatwiej zauważyć niepokojące objawy.

Co powinien zrobić rodzic, który zauważy u swojego dziecka oznaki opóźnionego rozwoju mowy?
- Rodzice, którzy zauważyli u swojej pociechy problemy z mową, powinni w pierwszej kolejności zgłosić się do laryngologa, aby sprawdzić czy dziecko nie ma kłopotów ze słuchem. Po wykluczeniu lub potwierdzeniu zaburzeń słuchu, najlepiej jak najszybciej zgłosić się z dzieckiem do logopedy, który zdiagnozuje przyczyny i rodzaj nieprawidłowości w rozwoju mowy i stworzy plan terapii logopedycznej dostosowanej do rodzaju zaburzeń występujących u dziecka. Opóźniony rozwój mowy wymaga jak najszybszej interwencji, ponieważ im wcześniej dzieckiem zajmą się specjaliści, tym szybciej będą widoczne efekty pracy oraz tym większe są szanse na zniwelowanie różnic rozwojowych.